Talit i Tefilin, NARÓD WYBRANY
[ Pobierz całość w formacie PDF ]Talit i Tefilin
W religii żydowskiej istnieją dwa przedmioty służące do
codziennej modlitwy. Są to
talit
i
tefilin
.
Talit
Talit, zwany też w jidysz "
tałes
", to chyba najbardziej
charakterystyczny element żydowskiego stroju modlitewnego.
Jest to biały, prostokątny szal wykonany, dawniej z wełny lub
lnu, teraz także z bawełny czy jedwabiu, ozdobiony błękitnymi
lub czarnymi pasami. Ważną częścią talitu są
cicit
(w jidysz
"
cyces
"), podłużne frędzle na czterech rogach szala,
wypełnienie biblijnego przykazania z księgi Liczb 15,38-41: "
I
mówił znowu Pan do Mojżesza: Powiedz Izraelitom, niech
sobie zrobią frędzle na krajach swoich szat, oni i ich
potomstwo i do każdej frędzli użyją sznurka z fioletowej
purpury. Dla was będą te frędzle, a gdy na nie spojrzycie,
przypomnicie sobie wszystkie przykazania Pana, aby je
wypełnić - a nie pójdziecie za żądzami swojego serca i oczu,
przez które plamiliście się niewiernością - byście w ten sposób
o wszystkich moich przykazaniach pamiętali, pełnili je i w ten
sposób byli świętymi wobec swojego Boga
".
Talit
był zwyczajnym odzieniem noszonym przez mężczyzn w
starożytności. U Żydów religijne znaczenie miały jedynie owe
frędzle. Jednak po wygnaniu z Ziemi Izraela, Żydzi zaczęli
adoptować stroje innych narodów, porzucając tym samym
talit
jako element codziennego stroju. Dlatego stał się on
elementem stroju liturgicznego.
Dziś
talit
jest noszony tylko przez mężczyzn w czasie porannej
modlitwy (oprócz dnia Tisza Be-Aw, kiedy zakłada się go w
czasie nabożeństwa popołudniowego), a także podczas
wszystkich nabożeństw święta Jom Kipur. Chazan w
synagodze zakłada talit także na modlitwy popołudniowe i
wieczorne, tak samo jak osoba czytająca fragment Tory
podczas modlitwy Mincha w dni postu.
Przed założeniem
talitu
wypowiada się następujące
błogosławieństwo: "Błogosławiony jesteś, Panie, nasz Boże,
Królu Wszechświata, który uświęciłeś nas przykazaniami
swymi i nakazałeś nam zakładać
talit
". W dni powszednie
talit
zakłada się przed założeniem
tefilin
. Wśród szczególnie
religijnych Żydów praktykowany jest zwyczaj zakładania
talitu
i
tefilin
w domu i wychodzenia do synagogi w tym stroju, a
także przykrywania
talitem
głowy podczas modlitwy. Ma to
symbolizować przebywanie pod osłoną świętości przykazań
Tory, powierzenie się woli Bożej. Zwykle jednak, podczas
modlitwy okrywane są tylko ramiona, a tylko członkowie rodu
kapłańskiego (
kohanim
) przykrywają głowy podczas
Birkat Ha-
Kohanim
(błogosławieństwa kapłanów) w Jom Kipur.
Zwyczajowo, podczas ostatniej części modlitwy
Szema
odmawianej rano, w której mowa o przykazaniu
cicit
, trzy razy
dotyka się owymi frędzlami do oczu i całuje się je.
Cicit, jak juz zostało powiedziane, są bardzo ważną częścią
talitu
. Sposób ich wiązania nie jest przypadkowy, zapisane jest
w nich w pewien sposób Imię Boże. W jaki sposób? Dzięki
użyciu numerycznych odpowiedników liter Bożego Imienia. Oto
jedna z metod. W języku hebrajskim imię Boże składa się z
czterech liter: I, H, W, H. Każdej z nich przypisana jest liczba:
I - 10, H- 5, W - 6, H - 5.
Cicit
przygotowuje się w ten sposób,
że przez otwór w rogu
talitu
przeciąga się cztery sznurki
(symbol czterech liter Imienia), z których jeden musi być o
wiele dłuższy. Tworzy się frędzel z ośmiu sznurków z których
jeden nadal jest wyraźnie dłuższy. Sznurki wiąże się w dwa
supły, a następnie najdłuższy z nich okręca się wokół
pozostałych 10 razy (litera I), później znowu dwa supły i 5
okręceń (litera H), dwa supły i 6 okręceń (litera W), dwa supły
i 5 okręceń (litera H) i na koniec ostatnie dwa supły.
Talit
, w którym brakuje choćby jednej z
cicit
jest niekoszerny i
nie może być używany.
Zwyczaj noszenia
talitu
różni się w zależności od zwyczajów
panujących w danej gminie. Tak na przykład, u
aszkenazyjczyków
noszenie
talitu
jest dozwolone także dla
chłopców, poniżej 13 roku życia (według tradycji żydowskiej
trzynastoletni chłopiec uważany jest za dorosłego, ten ważny
dzień obchodzi się uroczystością
bar micwy
). W gminach tych
dziecięce
tality
, dostosowane do wzrostu, noszą nawet
zupełnie mali chłopcy. Natomiast wśród polskich
sefardyjczyków tality
noszą tylko żonaci mężczyźni. W
większości wspólnot orientalnych
tality
noszą także
kawalerowie.
Dzisiejsze
tality
mają wszyty na swym dłuższym brzegu, w
połowie długości, materiał, rodzaj "kołnierza", który zaznacza
jego przód. Często jest on pięknie wyszywany we wzory i
symbole, a czasami jest na nim wyhaftowane hebrajskie
błogosławieństwo odmawiane przy zakładaniu
talitu
.
Rodzajem
talitu
noszonego na codzień jest
talit katan
(mały
talit
). Jest to prostokątny kawałek materiału z wełny bądź lnu
z wycięciem pośrodku na głowę oraz z frędzlami
cicit
na
rogach. Podczas gdy zwykły
talit
zakłada się tylko do porannej
modlitwy,
talit
katan jest noszony przez szczególnie religijnych
pod ubraniem, przez cały dzień, tak aby całkowicie wypełnić
biblijne przykazanie dotyczące
cicit
, które mają przypominać o
wypełnianiu wszystkich przykazań Tory.
Talit katan
nosi się
tak aby był widoczny, a jeśli nie to przynajmniej
cicit
muszą
być widoczne na zewnątrz. Jeśli
talit
katan jest noszony pod
wierzchnim ubraniem, to nie może on stykać się bezpośrednio
z ciałem. Przy zakładaniu małego
talitu
, odmawiane jest
błogosławieństwo.
Jak zostało wyżej wspomniane,
talit
noszą tylko mężczyźni.
Jednak w dzisiejszej Jerozolimie istnieje grupa religijnych
kobiet z ortodoksyjnej dzielnicy Mea Szearim, zwanej po
hebrajsku "Neszot Ha-Kotel" (Kobiety Ściany Płaczu), która
walczy o prawo do noszenia
talitu
oraz sprawowania innych
czynności religijnych na równi z mężczyznami. Przez pewien
czas mogły nawet o wyznaczonej porze modlić się pod Ścianą
Płaczu odziane w
tality
, ale wskutek głośnych protestów prawo
to zostało im odebrane.
Flaga dzisiejszego Izraela wzorowana jest na
talicie
.
Tefilin
Tefilin
, zwane inaczej z greckiego filakteriami, są to dwa
pudełeczka wykonane ze skóry pomalowanej ma czarno,
zaopatrzone w czarne rzemienie, zawierające zwoje
pergaminu z wersetami biblijnymi. Religijni Żydzi zakładają je
na rękę i na głowę na czas modlitwy.
Przykazanie
tefilin
przestrzegane jest zgodnie ze słowami Tory
zawartymi w wersetach Księgi Wyjścia 13,1-10 oraz 11-16, i
Księgi Powtórzonego Prawa 6,4-9 oraz 11,13-21. Znajdują się
tam niemal identyczne nakazy: "
Niech zostaną w twym sercu
te słowa (...) Przywiążesz je do ręki jako znak. Niech one ci
będą ozdobą przed oczami
". Większość uczonych żydowskich,
komentatorów Tory i rabinów uważała, że przykazanie to
należy wypełniać dosłownie i tak czyni się do dnia dzisiejszego.
Nie ma jednak w Torze dokładnego opisu jak to przykazanie
wykonywać, dlatego
tefilin
są najbardziej charakterystycznym
przykładem stosowania tak zwanej ustnej Tory - ustnego
Prawa.
Cztery wymienione powyżej fragmenty Tory zostają wypisane
na pergaminie wykonanym ze skóry czystego zwierzęcia i
umieszczone w czarnym, kwadratowym, skórzanym
pudełeczku. W
tefila
przeznaczonym do noszenia na ramieniu
wersety Tory są zapisane na jednym kawałku pergaminu, w
kolejności ich występowania w Biblii. Natomiast w
tefila
noszonym na głowie fragmenty zapisywane są na czterech
oddzielnych pergaminach i związane umieszcza się je w
pudełeczku. Wersety pisane są, oczywiście po hebrajsku,
pismem kwadratowym, takim jakiego używa się przy
przepisywaniu zwojów Tory. Prawo do przygotowywania
pergaminów
tefilin
i ich zapisywania ma prawo tylko
sofer
,
osoba trudniąca się na codzień przepisywaniem tekstów
liturgicznych, zawód zarezerwowany wyłącznie dla mężczyzn.
Tak samo dzieje się w przypadku zwojów Tory, pergaminów
mezuzy
i innych pism używanych w liturgii, w których
występuje Imię Boże.
Tefilin
mają wypisaną po obu stronach literę "
szin
", pierwszą
literę hebrajskiego słowa
Szaddaj
- Wszechmocny. Słowo
Szaddaj
składa się z trzech liter: "
szin
", "
dalet
" i "
jod
". Na
tefila
noszonej na głowie po prawej stronie litera "
szin
" ma
trzy "
pałeczki
", a po lewej cztery. (litera "
szin
" wygląda jak
"przewrócone" "E", lub dokładniej jak rosyjskie "sz"). Supeł
podtrzymujący
tefila
na głowie układa się w literę "
dalet
" (o
kształcie odwróconego "L"), a literę "
jod
" (o kształcie
przecinka) reprezentuje supeł na końcu rzemienia. W
przypadku
tefila
noszonego na ramieniu rzemień układa się w
kształt litery "
szin
" i "
dalet
", a supeł na jego końcu
przedstawia kształt litery "
jod
", co będzie opisane dalej.
Porządek zakładania
tefilin
jest ściśle określony. Najpierw
zakłada się
talit
, a później
tefila
przeznaczone do noszenia na
ramieniu. Umieszcza się je nad lewym łokciem, tak aby
znajdowało się naprzeciwko serca. Osoby leworęczne
zakładają
tefila
na prawą rękę mimo, że nie będzie się ono
znajdować przy sercu. Rzemień zakłada się odmawiając
jednocześnie błogosławieństwo i okręca się go siedmiokrotnie
wokół przedramienia, między łokciem a nadgarstkiem. U
aszkenazyjczyków rzemień owijany jest wokół ramienia
przeciwnie do ruchu wskazówek zegara, do wewnątrz,
odwrotnie niż u
sefardyjczyków
i chasydów. W tym momencie
"przerywa się" zakładanie
tefila
naręcznego i przechodzi się do
zakładania drugiego
tefila
na głowę. Umieszcza się je na
głowie, tak aby spoczywało pośrodku, i mocuje się węzłem
rzemienia, który ma się znaleźć się z tyłu szyi. Natomiast oba
końce rzemienia mają zwisać z przodu, po obu stronach szyi.
W czasie zakładania drugiego
tefila
odmawia się odpowiednie
błogosławieństwo. Następnie zakańcza się owijając rzemienie
tefila
naręcznego w przepisany sposób wokół środkowego i
serdecznego palca dłoni, tak aby ułożyły się w kształt liter
"
szin
" i "
dalet
", o czym była mowa powyżej. Jednocześnie
recytowany jest odpowiedni werset z księgi Ozeasza.
Tefilin
są zakładane w dni powszednie, natomiast w Szabat i w
dni świąteczne nie. Obowiązek zakładania
tefilin
mają
mężczyźni i chłopcy od 13 roku życia, ale zwykle zaczynają
wcześniej dla nabrania wprawy. Nie zakłada się
tefilin
w
poranek postu Tisza Be-Aw a także nie zakłada ich osoba w
żałobie, przed pochówkiem zmarłego. Są też inne wyjątkowe
sytuacje w których nie zakłada się
tefilin
: pan młody nie
zakłada ich przed ślubem, z uwagi na trudność w skupieniu na
modlitwie w tak ważnej chwili, także w przypadku gdy ciało nie
jest utrzymane w czystości, podobnie w miejscach
nieczystych, na przykład na cmentarzu oraz podczas snu.
Wykonywanie przykazania
Tefilin
było znane już w
starożytności. Pierwsza wzmianka o nich pojawia się w liście
Arysteasza (159 r. p.n.e.), a także w późniejszych pismach, na
przykład u Józefa Flawiusza, w zwojach znad Morza Martwego i
w Nowym Testamencie. Stąd widać jak wiekowa jest to
tradycja.
Dawniej
tefilin
były prawdopodobnie noszone przez cały dzień,
lub przez większą część dnia. Później jednak, w okresie
talmudycznym zwyczaj ten zanikł, prawdopodobnie z powodu
prześladowań jakich doświadczali Żydzi w diasporze. W
średniowieczu zwyczaj publicznego noszenia
tefilin
powrócił w
niektórych społecznościach. Dziś
tefilin
są zakłanane tylko do
modlitwy.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]