Trwałe użytki zielone w programie rolnośrodowiskowym, Ogrodnictwo, Magisterskie, Semestr III mgr, Rośliny ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]Biblioteczka Programu Rolnośrodowiskowego 2007-2013
TRWAŁE UŻYTKI ZIELONE
W PROGRAMIE ROLNOŚRODOWISKOWYM
Autor: Leszek Kucharski
Recenzent: Piotr Stypiński
TRWAŁE UŻYTKI ZIELONE
W PROGRAMIE
ROLNOŚRODOWISKOWYM
Warszawa, 2009 rok
Warszawa, 2009 rok
Trwałe użytki zielone w programie rolnośrodowiskowym
Spis treści:
1. Wstęp ……………………………………………………………………………………
4
2.
Pakiety programu rolnośrodowiskowego w ochronie łąk
……………………………
5
3.
Zróżnicowanie trwałych użytków zielonych w Polsce …………………………………
6
Tytuł:
Trwałe użytki zielone w programie rolnośrodowiskowym.
4.
Sposób użytkowania a zróżnicowanie orystyczne trwałych użytków zielonych …
14
5.
Zagrożenia dla różnorodności biologicznej na trwałych użytkach zielonych ………
17
6.
Procedura ubiegania się o dopłaty
…………………………………………………
19
Zdjęcie na okładce: D. Kopeć
7.
Wysokości dopłat ……………………………………………………………………
19
8.
Podsumowanie ………………………………………………………………………
20
9.
Literatura ………………………………………………………………………………
21
10. Słowniczek pojęć i skrótów
…………………………………………………………
22
11. Notatki …………………………………………………………………………………
24
©
Copyright by Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2009
Całość, ani poszczególne części tego opracowania nie mogą być reprodukowane
w jakikolwiek sposób i rozpowszechniane bez uprzedniej zgody Ministerstwa Rolnictwa
i Rozwoju Wsi.
Wydanie I
ISBN:
978-83-62164-36-3
Realizacja wydawnicza: Drukarnia „Pasaż” sp. z o.o.
3
Biblioteczka Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego
Trwałe użytki zielone w programie rolnośrodowiskowym
1. Wstęp
Antropogeniczne pochodzenie łąk i pastwisk powoduje, że należą one do najbardziej za-
grożonych typów roślinności. Obecnie ich ora liczy ponad 400 gatunków roślin naczyniowych
i kilkadziesiąt gatunków mszaków. Wśród nich jest około 70 gatunków objętych ochroną praw-
ną, prawie 100 to rośliny ginące lub zagrożone. Są wśród nich także uznane za wymarłe skład-
niki ory naszego kraju.
Jednym z zadań programu rolnośrodowiskowego jest zachowanie różnorodności biolo-
gicznej na użytkach zielonych oraz ochrona siedlisk cennych ze względów przyrodniczych.
Łąki i pastwiska zajmują w Polsce około 3 mln ha, co stanowi ponad 20% powierzchni
użytków rolnych. Powstały one na siedliskach poleśnych i są antropogenicznym składnikiem
krajobrazu naszego kraju. Zawdzięczają swoje istnienie systematycznemu wykaszaniu lub
wypasaniu. Przy jednorodnej i długotrwałej gospodarce roślinność tych siedlisk osiągnęła
ustabilizowany stały skład gatunkowy. Zbiorowiska łąkowe cechuje bardzo duże zróżnicowa-
nie orystyczne uzależnione od rodzaju i intensywności użytkowania oraz siedliska. Łąki nie
przeorywane o bogatej i zróżnicowanej orze nazywamy półnaturalnymi, w odróżnieniu od
łąk uprawnych przeorywanych i obsiewanych mieszankami traw i roślin motylkowych.
Trwałe użytki zielone pełnią w przyrodzie nie mniej ważną rolę niż lasy. Dostarczają najtań-
szej paszy dla zwierząt hodowlanych, a także:
– produkują tlen i nasycają parą wodną powietrze;
– chronią gleby przed erozją wodną i wietrzną;
– hamują mineralizację gleb torfowych i torfowo-murszowych;
– stanowią naturalny zbiornik retencyjny;
– pełnią funkcje rekreacyjne i odznaczają się wysokimi walorami estetycznymi;
– stanowią ostoję dla wielu gatunków roślin i zwierząt, w tym często gatunków rzad-
kich i prawnie chronionych.
2. Pakiety programu rolnośrodowiskowego
wochronie łąk
W ramach pakietów przyrodniczych programu rolnośrodowiskowego 2007-2013 trwałe
użytki zielone mogą być chronione w: pakiecie 2
. Rolnictwo ekologiczne
– wariant 2.3.
Tr wa-
łe użytki zielone
(z certy katem zgodności) i wariant 2.4.
Trwałe użytki zielone
(w okresie
przestawiania), pakiecie 3.
Ekstensywne trwałe użytki zielone
oraz w pakiecie 4.
Ochrona
zagrożonych gatunków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000
i pakiecie
5.
Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Na-
tura 2000
.
Ryc. 1. Pełnik europejski składnik roślinności łąk wilgotnych (fot. J. Sieradzki)
Tabela 1. Użytki zielone chronione w wariantach pakietu 4 i 5 programu rolnośrodowiskowego 2007-2013
L.p.
Nazwa użytku
Wariant
1.
Zbiorowiska ziołoroślowe
4.10; 5.10
2.
Jednokośne łąki zmiennowilgotne
4.4; 5.4
3.
Łąki wilgotne dwukośne
4.6; 5.6
4.
Łąki selernicowe
4.4; 5.4
5.
Łąki rajgrasowe
4.7; 5.7
6.
Łąki konietlicowe
4.7; 5.7
7.
Kwaśne młaki niskoturzycowe
4.2; 5.2.4.10; 5.10
8.
Zasadowe młaki niskoturzycowe
4.2; 5.2. 4.10; 5.10
9.
Zbiorowiska wielkoturzycowe
4.3; 5.3. 4.10; 5.10
Ciepłolubne murawy siedlisk piaszczystych
(bogate orystycznie płaty)
10.
4.5; 5.5.
11.
Murawy kserotermiczne
4.5; 5.5.
12.
Murawy bliźniczkowe (bogate orystycznie płaty)
4.8; 5.8.
13.
Słone łąki i solniska
4.9; 5.9.
4
5
Biblioteczka Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego
Trwałe użytki zielone w programie rolnośrodowiskowym
Rolnik który przystąpił do realizacji pakietów programu rolnośrodowiskowego ma obo-
wiązek utrzymywania w swoim gospodarstwie deklarowanej powierzchni łąk i pastwisk oraz
innych składników krajobrazu nie użytkowanych rolniczo. Obowiązek ten dotyczy wszystkich
pakietów realizowanych w ramach programu rolnośrodowiskowego 2007-2013. Zmiana ich
powierzchni w trakcie realizacji programu powoduje zmniejszenie płatności rolnośrodowi-
skowej.
W ramach pakietu 3 (Ekstensywne trwałe użytki zielone) mogą być objęte ochroną wszyst-
kie bogate orystycznie półnaturalne łąki i pastwiska. Do wspomnianego pakietu nie powin-
ny być włączane łąki i pastwiska, w których składzie występują (w znacznej ilości) rośliny nie
związane z tym typem siedliska, takie jak: ostrożeń polny, nawłoć późna, rzeżusznik piasko-
wy i inne. Dla ekstensywnie użytkowanych łąk charakterystyczna jest obecność w runi takich
gatunków roślin jak: rzeżucha łąkowa, chaber łąkowy, tymotka łąkowa, wyka ptasia, groszek
łąkowy, jaskier ostry, krwawnik pospolity, barszcz pospolity, komonica zwyczajna, wiązówka
błotna, świetlik łąkowy i głowienka pospolita. Z ekstensywnie użytkowanymi pastwiskami
związane są m.in.: brodawnik jesienny, grzebienica pospolita, życica trwała, koniczyna biała,
stokrotka trwała.
Szczególną uwagą w ramach programu rolnośrodowiskowego objęte są cenne przyrod-
niczo: łąki jednokośne, racjonalnie wykorzystywane łąki dwukośne i ekstensywnie wypasane
pastwiska. Obejmowane są one ochroną w obrębie poszczególnych wariantów wchodzących
w skład pakietów 4 i 5. Ze względu na skład gatunkowy użytku i typ zajmowanego siedliska
oraz intensywność użytkowania w poszczególnych pakietach wyróżnia się: mechowiska, szu-
wary wysokie, łąki trzęślicowe i selernicowe, murawy ciepłolubne, pólnaturalne łąki wilgotne
i świeże, murawy bliźniczkowe oraz solniska (słonorośla).
3. Zróżnicowanie trwałych użytków zielonych
wPolsce
Trwałe użytki zielone (łąki i pastwiska) to grunty zajęte pod uprawę traw lub innych upraw
zielnych naturalnych lub powstałych w wyniku działalności rolniczej (zasianych), które nie są
włączone do płodozmianu przez okres co najmniej 5 lat lub dłużej. W ramach trzech pakietów
(3, 4 i 5) realizowana jest ochrona różnorodności biologicznej trwałych użytków zielonych.
Mechowiska
(wariant 4.2 i 5.2) obejmują niskoturzycowe, bogate w mszaki, łąki bagien-
ne wykształcające się na torfowiskach niskich i przejściowych. Mogą one porastać siedliska
kwaśne, bądź o odczynie obojętnym lub zasadowym. Przypominają mokrą łąkę, której ruń
tworzą głównie turzyce. W typologicznej klasy kacji siedlisk łąkowych traktowane są jako
Ryc. 2. Łąka z rdestem wężownikiem w dolinie rzeki, siedlisko łęgowe (fot. L. Kucharski)
Ryc. 3. Mechowisko z turzycą dzióbkowatą i wełnianką pochwowata (fot. L. Kucharski)
6
7
Biblioteczka Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego
Trwałe użytki zielone w programie rolnośrodowiskowym
bielawy podtopione lub właściwe. Wśród nich wyróżniamy dwa typy mechowisk:
1. Kwaśne młaki niskoturzycowe, które porastają zakwaszone i ubogie w wapń i sole mine-
ralne gleby torfowe o wysokim poziomie wód gruntowych. W przeszłości traktowane jako łąki
kośne dostarczające niewielkiej ilości, mało wartościowego siana. Obecnie największym zagro-
żeniem dla istnienia tego typu użytków są: zaprzestanie użytkowania, eutro zacja i odwodnie-
nie zajmowanego siedliska. Gatunki tworzące młaki to m.in.: turzyca pospolita, mietlica psia,
turzyca siwa, jaskier płomiennik, turzyca prosowata, ostrożeń błotny, gwiazdnica błotna. Bo-
gate orystycznie kwaśne młaki niskoturzycowe, w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG,
umieszczono w siedlisku
Torfowiska przejściowe i trzęsawiska
i oznaczono kodem – 7140.
2. Zasadowe młaki niskoturzycowe występują na glebach torfowych lub próchniczych za-
sobnych w węglan wapnia. Porastają siedliska z kredą jeziorną, w podlegających lądowace-
niu zbiornikach oraz na obszarach źródliskowych. Tego typu zbiorowiska są zwykle bogatsze
orystyczne niż kwaśne młaki niskoturzycowe. Występuje w nich wiele rzadkich roślin naczy-
niowych. Gatunki charakterystyczne dla tego typu zbiorowisk to: turzyca dwupienna, turzy-
ca Davalla, turzyca żółta, kruszczyk błotny, wełnianka szerokolistna, ponikło skąpokwiatowe,
dziewięciornik błotny. Zasadowe młaki niskoturzycowe należą do rzadko spotykanego w Pol-
sce typu roślinności. Małe powierzchnie tego typu łąk notowane są w południowych regio-
nach Polski i w obrębie torfowisk źródliskowych Pojezierzy Zachodniopomorskiego i Mazur-
skiego. Brak koszenia i odwodnienie torfowisk stanowi największe zagrożenie dla tego typu
roślinności. W Załączniku I Dyrektywy Rady, umieszczono je w obrębie siedliska
Górskie i ni-
zinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk
(kod – 7230).
Do grupy zbiorowisk mechowiskowych zaliczane są także niektóre szuwary turzycowe (np.
tworzone przez turzyce tunikową i dzióbkowatą). Ten typ użytków zielonych zasiedla bielawy
zalewne i wododziałowe.
Ryc. 4. Szuwary wielkoturzycowe (fot. D. Kopeć)
Szuwary wielkoturzycowe
(wariant 4.3 i 5.3), z których tylko część bywa wykorzystywana
jako łąki kośne, występują na obrzeżach większych zbiorników wodnych, w płytkich obniże-
niach terenowych na dnach dolin rzecznych i na innych siedliskach z okresowo utrzymującą
się wodą na powierzchni gruntu. Porastają gleby podmokłe w ciągu długiego czasu, z dobrze
rozwiniętą warstwą próchniczną, najczęściej na włóknistych torfach (turzycowych lub trzci-
nowych). W dolinach rzek mogą porastać gleby aluwialne ze sporą zawartością próchnicy.
Turzycowiska dostarczają stosunkowo dużą ilość siana o niskiej wartości paszowej. Są rozpo-
wszechnione w całym kraju. Ich powierzchnia zmniejsza się w wyniku odwadniania zajmowa-
nych przez nie siedlisk i zaprzestania użytkowania. Według klasy kacji typologicznej użytków
zielonych zasiedlają one łęgi zastoiskowe i rozlewiskowe.
Gatunki wchodzące w skład, użytkowanych gospodarczo turzycowisk, to m.in.: turzyca
błotna, turzyca dwustronna, turzyca zaostrzona, turzyca pęcherzykowata, przytulia błotna,
mozga trzcinowata, tarczyca pospolita.
Były one koszone rzadko, jeden raz w roku lub co kilka lat (2-3 lata), zwykle jesienią. Ich
małowartościowe siano wykorzystywano najczęściej na ściółkę, rzadko na paszę tylko przy
niedoborze siana pozyskiwanego z innych cenniejszych użytków zielonych. Natomiast łąki
selernicowe to wilgotne, ekstensywnie wykorzystywane użytki zielone położone w dolinach
wielkich rzek. Rozwijają się na żyznych aluwiach w środkowych lub dolnych odcinkach dolin,
raz lub dwa razy w roku bywają zalewane przez wody powodziowe. Siedliska te są również re-
gularnie przesuszane. Łąki trzęślicowe i selernicowe to najbardziej narażone na zagładę typy
roślinności w Polsce i Europie. Największym zagrożeniem dla nich jest intensy kacja użytko-
wania (szczególnie nawożenie) bądź zaprzestanie wykaszania. Łąki selernicowe występują
wzdłuż środkowych i częściowo dolnych odcinków dolin dużych rzek – Odry, Warty, Bugu
i Wisły, a trzęślicowe notowane są na całym obszarze kraju.
Gatunkami notowanymi na łąkach trzęślicowych są m.in.: goździk pyszny, przytulia północ-
na, goryczka wąskolistna, trzęślica modra, kosaciec syberyjski, olszewnik kminkolistny, czarci-
kęs łąkowy, bukwica zwyczajna, mieczyk dachówkowaty. W skład roślinności łąk selernicowych
wchodzi wiele rzadkich w skali kraju gatunków roślin, wśród nich są m.in.: czosnek kątowy,
selernica żyłkowana, konitrut lekarski, tarczyca oszczepowata, ołek wyniosły.
Zbiorowiska zmiennowilgotnych łąk jednokośnych zostały umieszczone w Załączniku
Łąki trzęślicowe i selernicowe
(wariant 4.4 i 5.4) wyróżniają się wielogatunkową strukturą
i swoistą fenologią rozwoju. W płacie o powierzchni 40-50 m
2
notuje się nawet 60 gatunków
roślin naczyniowych. Łąki trzęślicowe występują na bardzo zróżnicowanych siedliskach. Po-
rastają zarówno gleby zakwaszone na siedliskach oligo– i mezotro cznych jak i zasadowe na
żyznych lub bardzo żyznych. Specy czną cechą zajmowanego przez nie siedliska jest zmien-
ny poziom wód gruntowych w ciągu roku.
8
9
[ Pobierz całość w formacie PDF ]