Tales z Miletu, filozofia, PEF opracowania tematów
[ Pobierz całość w formacie PDF ]TALES Z MILETU
(
,
Thales Milesius
) – myśliciel,
podróżnik, odkrywca w astronomii i geometrii, pierwszy z „siedmiu mędrców”
gr., pierwszy badacz natury wszechrzeczy, ur. ok. 640, zm. ok. 550 przed Chr.
Pochodził ze znakomitego rodu w Milecie, ze strony matki był
pochodzenia fenickiego. Odbył podróże, poznając ludy i nauki Fenicjan,
Egipcjan, Babilończyków i Chaldejczyków.
Dane o życiu i nauce T. pochodzą z późniejszych wzmianek –
Herodota, Platona, Arystotelesa, Hipolita, Proklosa, Simplicjusza. Diogenes
Laertios (DLaert I 22–40) powołując się na wiele różnych źródeł referuje
materiał biograficzny i doksograficzny o T. (współcześnie trudno go
zweryfikować). T. już wcześniej zasłynął zarówno w tradycji mądrościowej,
jak i w dociekaniach matematycznych i przyrodniczych Hellenów.
Pierwszym autorem gr., który wspomina o T., był młodszy odeń o
ponad 100 lat Herodot. W swej pracy
[Historíai] (I 74–75, I 170)
informuje, że podczas walk Lidów z Medami T. przewidział zaćmienie Słońca
(28 V 585 przed Chr.), a także doradził Krezusowi przeprawienie wojsk przez
rzekę Halys przez wykopanie głębokiego rowu rozdzielającego jej przepływ, a
Jonom doradzał zorganizowanie się w obronie przed hegemonią perską pod
wspólnym kierownictwem z centralną siedzibą w Teos. Fakt ten może uchodzić
za symboliczną datę w nakreśleniu początku gr. filozofii.
Badania matematyczne zainicjowane przez T. były inspirowane
podróżami i kontaktami z Egipcjanami i Babilończykami. O słynnych
okryciach T. z astronomii i geometrii wzmiankuje Diogenes Laertios, a także
Proklos w swym
Komentarzu do Elementów
Euklidesa
, z powołaniem się na
Historię astronomii i geometrii
perypatetyka Eudemosa z Rodos. Już w antyku
nie było pewności co do autorstwa przypisywanych T. dzieł (zaginionych) o
takich tytułach:
Astronomia żeglarska
(
[Nautiké
astrología]),
O przesileniu
(
[Perí tropés]),
O zrównaniu dnia z nocą
(
[Perí ishemerías])
.
Przypisuje się T. odkrycie obiegu Słońca od
jednego do drugiego przesilenia, wyróżnienie pór roku i podział roku na 365
dni, odkrycie Małej Niedźwiedzicy, wielkości Księżyca i Słońca względem ich
orbit.
Odkrycia te, a także sformułowane przez T. w geometrii twierdzenia
wymagały zapisu w formie wykresów czy diagramów, co pośrednio wskazuje,
Tales z Miletu
PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
1
że musiał pozostawić jakieś pisma. Twierdzenia te odnoszą się do własności
koła, trójkąta, kątów wierzchołkowych i kąta w półokręgu. Cztery z nich
dotyczą pojęcia równości: 1) równości dwóch półkul przedzielonych średnicą;
2) równości kątów przy podstawie w trójkącie równoramiennym; 3) równości
kątów wierzchołkowych w dwóch przecinających się prostych; 4) równości
dwóch trójkątów o równej podstawie i dwóch kątach równych; ponadto ważny
teoremat, że każdy kąt w półokręgu jest prosty (udowodnienie tego teorematu
przypisywane jest także pitagorejczykom).
Imię T. umieszczali Grecy w kanonie siedmiu mędrców. Diogenes
Laertios w
Żywotach i poglądach słynnych filozofów
wywodzi od T. nurt joński
filozofii oraz przedstawia go jako pierwszego z siedmiu mędrców.
Arystoteles wskazuje na T. jako początkodawcę (
[archegós])
filozofii przyrody (
[physiología],
[perí phýseos
historía]). W I księdze
Metafizyki
wywodząc początki filozofii z dociekań
swych poprzedników nad zasadami i przyczynami, czyli materialnymi
elementami powstawania i ginięcia przy zachowaniu samej natury (
[physis]), w doksograficznym kontekście wzmiankuje o poglądzie T., że woda
jest zasadą (
[arché]) wszechrzeczy: „Musi bowiem to być jakaś natura
jedna lub więcej niż jedna, z której powstaje wszystko inne przy jej
zachowaniu. Wszelako mnogość i postać takiej zasady nie wszyscy orzekają
tak samo, lecz Tales, początkodawca takiej filozofii, powiada, że jest nią woda
(stąd wykazywał, że ziemia jest na wodzie), biorąc chyba ten pogląd z
obserwacji wszechrzeczy, jako że pokarm jest wilgotny i samo ciepło powstaje
z wody i nią żyje (to bowiem, z czego coś powstaje, to jest zasadą
wszechrzeczy). Dzięki temu więc przyjął taki pogląd i z tego, że zarodki ciał
mają naturę wilgotną, a woda jest zasadą natury w rzeczach wilgotnych” (
Met
.,
983 b, tłum. M. W.; zob. Diels-Kranz 11 A 12).
Wzmiankowana kwestia ujęta jest w Arystotelesowej terminologii
przyczyny materialnej, lecz nie należy odmawiać tu wiarygodności danych o T.
Wg Stagiryty, nauka T. o naturze wody nie była już mitem, jak opowieści
poetów-teologów, gdyż opierała się na podstawach rozumowych i na
obserwacji. Nauka T. wyznaczała początki badań o naturze wszechrzeczy i
nowy obraz świata i człowieka, kontynuowany przez bezpośrednich jego
Tales z Miletu
PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
2
następców – Anaksymandra i Anaksymenesa, a dalej rozwijany w tradycji
jońskiej i italskiej, odpowiednio monistycznej i pluralistycznej.
Arystoteles w traktacie
O niebie
wzmiankuje o T.: „Inni znów twierdzą,
że ziemia leży na wodzie. Jest to bowiem najstarszy przekazany nam pogląd,
który – jak powiadają – głosił Tales z Miletu. Tak więc wskutek pływania
pozostaje ona w spoczynku, jak drewno czy cokolwiek innego (wszak nic z
tych rzeczy nie zwykło z natury pozostawać w powietrzu, a tylko na wodzie)”
(
De caelo
, 294 a; zob. Diels-Kranz 11 A 14). A w traktacie
O duszy
podaje:
„Zdaje się też T., z tego co wspominają, zakładać, że dusza jest czymś
ruchliwym, skoro mawiał, iż magnez zawiera duszę, ponieważ porusza żelazo”
(
De an
., 405 a). „A niektórzy powiadają, że dusza wymieszana jest z całością,
stąd może i Tales sądził, iż wszystkie rzeczy pełne są bogów” (tamże, 411 a;
zob. Diels-Kranz 11 A 22).
Od czasów Pitagorasa tego typu badania przyrody, jakie rozpoczął T.,
nazywano filozofią. T. uprawiał ją z samego zamiłowania do wiedzy, o czym
świadczy opowiadana o nim anegdota, że wpadł do studni, gdy obserwował
gwiazdy, stając się w ten sposób przedmiotem złośliwej uwagi ze strony
niewolnicy trackiej, która rzekła doń, że zajmuje się badaniem nieba, a nie wie,
co ma tuż przed sobą. Podaje to Platoński Sokrates w dialogu
Teajtet
(174 A),
dodając, że żart ten dotyczy tych wszystkich, którzy zajmują się filozofią.
Wbrew takiemu wyobrażeniu o T., Arystoteles w
Polityce
(I 11)
przekazuje o nim inną opowieść, że wobec tych, którzy zarzucali mu
bezużyteczne filozofowanie, zdobył się na pewną przemyślność
chrematystyczną (zarobienia pieniędzy). Przewidując na podstawie obserwacji
astronomicznych obfity zbiór oliwek, nabył tanio jeszcze w porze zimowej
wszystkie prasy do oliwek w Milecie i na wyspie Chios, a gdy nadeszła pora
zbiorów, wynajmował je za cenę znacznie wyższą. Zdobywszy tym sposobem
wiele pieniędzy wykazał, że filozofom łatwo jest się wzbogacić, gdyby tylko
tego chcieli, lecz przecież nie to jest ich prawdziwym celem.
W swoich najnowszych studiach P. F. O’Grady przeprowadziła
gruntowną analizę świadectw historycznych dotyczących T. i wskazała jego
wkład do nauki i filozofii. Nie brakuje też krytycznego czy sceptycznego ujęcia
w tym zakresie (L. Gemelli).
Tales z Miletu
PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
3
Teksty źródłowe
wydano w
:
Ionici. Testimonianze e frammenti
, wyd. A.
Maddalena (Fi 1963);
La sapienza greca
, wyd. G. Colli (II, Mi 1978);
I quattro
grandi Milesi. T., Anassimandro, Anassimene, Ecateo. Testimonianze e
frammenti
, wyd. E. Moscarelli (Na 2005);
Die Vorsokratiker
, wyd. gr.-łac.-
niem. M. L. Gemelli Marciano (I, D 2007).
R. Laurenti,
Introduzione a T., Anassimandro, Anassimene
, Bari 1971,
Bari 2003
6
; B. Rizzi,
T. e il sorgere della scienza attraverso la discussione
critica
, Physis (Fi) 22 (1980), 293–324; J. Mansfeld,
Aristotle and Other on T.,
or the Beginning of Natural Philosophy, with Some Remarks on Xenophanes
,
Mnemosyne 38 (1985), 109–129; Ch. A. Tezas,
Ho T. ho Milēsios kai hoi
arches tōn epistēmon
,
Iōannina 1990 (bibliogr. 181–210). D. Panchenko,
T.
Prediction of a Solar Eclipse
, Journal for the History of Astronomy 25 (1994),
275–288; P. F. O’Grady,
T. of Miletus. The Beginnings of Western Science and
Philosophy
,
Aldershot 2002; D. W. Graham,
Explaining the Cosmos. The
Ionian Tradition of Scientific Philosophy
, Pri 2006.
Marian Wesoły
Tales z Miletu
PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
4
[ Pobierz całość w formacie PDF ]