tworcze myslenie - zaawansowane, Pedagogika
[ Pobierz całość w formacie PDF ]maciej karwowski
twórcze przewodzenie
warszawa 2003
twórcze przewodzenie
SPIS TREŚCI
WPROWADZENIE .............................................................................................................4
CZĘŚĆ I..............................................................................................................................7
WYBRANE ZAGADNIENIA SPOŁECZNEJ PSYCHOLOGII TWÓRCZOŚCI .................7
ROZDZIAŁ
1 ...................................................................................................................8
SPOŁECZNA
PSYCHOLOGIA
TWÓRCZOŚCI
-
HIPOSTAZA,
CZY
WAŻNY
NURT
W
BADANIACH
NAD
TWÓRCZOŚCIĄ?
W
STRONĘ
ZARYSOWANIA
OBSZARU
ZAINTERESOWAŃ ........................................................................................................8
Status społecznej psychologii twórczości.......................................................................8
Sens społecznej psychologii twórczości w kontekście badań interparadygmatycznych...8
Społeczna psychologia twórczości - nowość, czy ujęcie z tradycjami?...........................9
Czy społeczna psychologia twórczości jest odpowiedzią na kryzys psychologii
twórczości? .................................................................................................................12
Główne obszary zainteresowań społecznej psychologii twórczości ..............................14
Percepcja i stosunek do osób kreatywnych .............................................................15
Jak badać postrzeganie osób twórczych?............................................................16
Co dają zogniskowane wywiady grupowe w badaniu postrzegania osób
kreatywnych - zarys projektu .............................................................................18
Stymulatory i inhibitory aktywności kreatywnej.....................................................22
Stymulatory.......................................................................................................23
Inhibitory ..........................................................................................................28
Twórczość w grupie - czy grupy mogą być kreatywne?..........................................37
Problemy definicyjne.........................................................................................37
Twórczość grupowa ..........................................................................................38
W stronę modelu grupy twórczego myślenia......................................................38
Inne składowe skutecznej grupy twórczego myślenia.........................................46
CZĘŚĆ II...........................................................................................................................50
TWÓRCZE PRZYWÓDZTWO - ELEMENTY TEORII I BADAŃ...................................50
ROZDZIAŁ
2 .................................................................................................................51
PRZYWÓDZTWO
JAKO
PROBLEM
INTERDYSCYPLINARNY.
ZNACZENIE
PROBLEMATYKI
KIEROWANIA
DLA
BADAŃ
NAD
KREATYWNOŚCIĄ.............51
Przywództwo - cecha, czy sytuacja? ............................................................................51
Teoria wybitnej jednostki jako historyczne podejście do przywództwa ........................51
Teoria cech - psychologistyczny model badań nad przywództwem ..............................52
Podejście behawioralne ...............................................................................................54
Sytuacyjne teorie skutecznego przywództwa ...............................................................57
Inne teorie przywództwa .............................................................................................59
Teoria ścieżki do celu Ewansa i House’a................................................................59
Ewolucyjna teoria przywództwa Hersey’a i Blancharda .........................................61
Teoria dzielenia się przywództwem Vrooma i Yettona (1973)................................63
Przywództwo transakcyjne i przywództwo transformacyjne ...................................64
‘Praktyczne’ ujęcia przywództwa...........................................................................65
Przywództwo a kreatywność .......................................................................................67
Demokratyczny czy autokratyczny - jaki lider sprzyja kreatywności grupy?...........67
Rola przywódców transakcyjnych i transformacyjnych dla twórczości grupowej....73
- 2 -
Maciej Karwowski
ROZDZIAŁ
3
........................................................................................................78
PRZYWÓDCA
TWÓRCZY,
CZYLI
JAKI?
W
STRONĘ
KONCEPTUALIZACJI
ZAINTERESOWAŃ
BADAWCZYCH ..........................................................................78
Czy dominatywność jest charakterystyczna dla osób twórczych?.................................79
Teoria motywacji (intrinsic motivation) Teresy Amabile i jej implikacje dla nauk o
kreatywności...............................................................................................................83
Koncepcja motywacji hubrystycznej Józefa Kozieleckiego..........................................84
Jak badać związki między kreatywnością a przywództwem?........................................86
Rozkład stylów przywództwa ................................................................................90
Styl przywództwa a kreatywność ...........................................................................90
Znaczenie czasu decyzji.........................................................................................93
Weryfikacja uzyskanych rezultatów - analizy regresji ............................................98
Dyskusja wyników badań własnych.....................................................................100
ROZDZIAŁ
4 ...............................................................................................................102
TWÓRCZE
PRZEWODZENIE,
TWÓRCZY
MENEDŻEROWIE................................102
Kreatywność menedżerów na podstawie badań..........................................................102
Studium I - Badania B.J. Federa...........................................................................103
Osobowość menedżerów na podstawie badań Federa.......................................104
Studium II - Badania B. Tkaczyk i A. Strzałeckiego.............................................113
Studium III - Badania L.S. Scratchley ..................................................................115
ROZDZIAŁ
5 ...............................................................................................................122
KREOWANIE
KREATYWNEGO
KLIMATU
W
ORGANIZACJI
JAKO
JEDNO
Z
PODSTAWOWYCH
ZADAŃ
LIDERA.......................................................................122
ROZDZIAŁ
6 ...............................................................................................................135
POMIAR
KREATYWNOŚCI.......................................................................................135
Specyfika diagnozy twórczości..................................................................................135
Metody jakościowe..............................................................................................137
Obserwacja......................................................................................................137
Wywiad...........................................................................................................137
Metody ilościowe ................................................................................................138
Testy twórczości..............................................................................................138
Inne sposoby oceny kreatywności........................................................................148
Od teorii do praktyki .................................................................................................150
Z
AMIAST PODSUMOWANIA
-
PROGRAM
KREATYWNEGO
KIEROWANIA
I
PRZEWODZENIA
-PKKP
(C
REATIVE
M
ANAGEMENT AND
L
EADERSHIP
P
ROGRAMME
-
CMLP) .........................................................................................................................152
ZAKOŃCZENIE..........................................................................................................156
CYTOWANA LITERATURA .........................................................................................157
SPIS
RYSUNKÓW ......................................................................................................164
SPIS
TABEL ................................................................................................................165
ANEKS DOKUMENTACJA PAKIETU KREALID (NAPISAŁ MARIUSZ
GROMADA) ............................................................................................................166
- 3 -
twórcze przewodzenie
WPROWADZENIE
Gdyby o znaczeniu kreatywności świadczyła ilość ogłoszeń w których praca jest
oferowana jednostkom twórczym (zob. Karwowski 2001), można by stwierdzić, iż
zdolności innowacyjne są współcześnie najbardziej pożądaną cechą jednostki.
Ten, ale nie jedynie ten powód skłonił mnie do zajęcia się problematyką szeroko
rozumianej twórczości. Szeroko - gdyż interesuje mnie ona w tej pracy nie tyle jako
"twórczość wybitna"
(eminent creativity)
- charakterystyczna dla wielkich artystów,
poetów, wynalazców, ale jako twórczość codzienna
(everyday creativity)
przejawiająca się w dziełach obiektywnie mniejszej wartości, ale posiadających
bardzo duże znaczenie subiektywne. Mniej znajdzie więc w tej pracy Czytelnik
opisów transgresji typu H, więcej - transgresji typu P(mówiąc językiem Józefa
Kozieleckiego). Głównym jednak celem była chęć otwarcia drzwi do problematyki w
naukach o twórczości zdecydowanie zaniedbywanej - mianowicie społecznego ujęcia
zjawiska. Nie idzie tu o podejście socjologiczne, gdyż przyznać należy, iż socjologia
twórczości znajduje się współcześnie w powijakach, w Polsce zaś niedostrzegalna
jest niemal zupełnie. Bardziej zależy mi na eksploracji zagadnień wchodzących w
skład społecznej psychologii twórczości - subdyscypliny psychologii twórczości,
która doskonale rozwinęła się zagranicą (USA) w Polsce pozostając niemalże
nieznaną. Chlubnymi wyjątkami wprowadzającymi społeczną psychologię twórczości
na nasz grunt są prace Łukasika (1999) i w pewnej mierze Stasiakiewicza (1999).
Książka ta ujmuje z perspektywy społecznej psychologii twórczości problematykę
związków między kreatywnością a przejawianiem w zachowaniu określonych stylów
przywództwa. Nietrudno zauważyć, iż tak zarysowany obszar zagadnień badawczych
sytuuje tę publikacji na pograniczu psychologii osobowości twórczej i społecznej
psychologii twórczości. Psychologii osobowości, gdyż zastanawiam się nad
związkami między zdolnościami twórczymi i pewnymi wymiarami twórczej
osobowości (postawa twórcza) a dominatywnością rozumianą jako chęć
przewodzenia i podejmowania decyzji. Społecznej psychologii twórczości - gdyż
żaden lider, czy też osoba przejawiająca przywódcze inklinacje nie żyje w społecznej
próżni - i to właśnie wymagania otoczenia w ogromnej mierze modyfikują
przyjmowane przezeń style w kontaktach z innymi ludźmi.
Czy kreatywność jest zagadnieniem wartym rozważania na polu nauki? Wydaje się,
iż jest to pytanie retoryczne - naukowcy zajmują się kreatywnością od ponad
pięćdziesięciu lat - jest to praktyczną odpowiedzią na zadane pytanie. Nie wolno
jednak zapominać o innej dość zasadniczej wątpliwości: "Czy twórczość rozumiana
zarówno jako zasób zdolności, jak i swoista postawa człowieka oraz twórczy proces
jest możliwa do badania w obrębie jednej dyscypliny nauki, w tym wypadku
psychologii?" Zdaje się że nie. W rozdziale pierwszym przedstawiam podstawowe
wątpliwości związane z wąskim psychologistycznym ujmowaniem zagadnień
kreatywności. Sądzę, iż ideałem byłoby zgłębianie kreatywności w obrębie
interdyscyplinarnego podejścia określanego jako "badania twórczości" (creativity
research), "studia nad twórczością" (creativity studies), czy też "kreatologia"
(creatology - zob. rozdział pierwszy). Zasadniczym warunkiem takiego podejścia jest
ujmowanie twórczości z trzech perspektyw- psychologicznej, mówiącej o tym jaki jest
twórca, czym charakteryzuje się proces twórczy, jakie jest znaczenie czynników
emocjonalnych i motywacyjnych w procesie twórczym; drugą perspektywą powinna
być perspektywa socjologiczna, która ukazywałaby znaczenie czynników mezo- i
- 4 -
Maciej Karwowski
makro- w stymulowaniu i aktywizowaniu kreatywności, dyskutowała rolę twórczych
instytucji i organizacji, kreatywnych społeczeństw i chłonności społecznej. Trzecie
ujęcie - pedagogiczne miałoby pozwolić na stworzenie prakseologicznych zaleceń,
które umożliwiałyby kształcenie dla twórczości oraz rozwijanie kreatywnego
potencjału. Nietrudno zauważyć, iż pedagogika twórczości jako składowa badań nad
kreatywnością ma wtórny charakter wobec psychologii i socjologii twórczości.
Wydaje się bowiem, iż tworzenie konkretnych strategii rozwoju zdolności i postaw
innowacyjnych możliwe jest dopiero po poznaniu uwarunkowań sytuacyjnych i
środowiskowych nowatorstwa.
Podejściem o zakresie węższym niż "kreatologia" a jednocześnie mocno
interakcyjnym jest społeczna psychologia twórczości. Ta subdyscyplina naukowa
usytuowana na pograniczu psychologii i socjologii twórczości najmniej czerpie z
nauk pedagogicznych, poza tym jednak charakteryzuje się ujęciem znacznie szerszym
niż badania w paradygmatach psychologicznym czy socjologicznym. Analizy
prezentowane w tej pracy charakterystyczne są właśnie dla społecznej psychologii
twórczości oraz - w pewnej mierze - dla psychologii osobowości twórczej.
Tytułując to opracowanie "Twórcze przewodzenie" podjąłem się zadania opisu i
zgłębienia tematu niezwykle rzadko pojawiającego się nie tylko w literaturze polskiej
ale również w pracach wiodących badaczy amerykańskich. Podstawowym celem
który chciałem zrealizować była odpowiedź na pytanie o związki między posiadaniem
zdolności twórczych a prezentowaniem określonego stylu przywództwa w kontaktach
z innymi ludźmi. Bazując na klasycznej teorii stylów (klimatów) przywództwa
sformułowanej w latach trzydziestych XX wieku przez Kurta Lewina i wyróżnionych
przez niego stylach autokratycznym i demokratycznym, porównywałem wskaźniki
kreatywności u osób prezentujących te style kierowania. Trzeci styl opisywany przez
Lewina - styl liberalny został przeze mnie określony mianem "zachowania nie
wskazującego na występowanie cech przywódczych", co zgodne jest z uwagami
pojawiającymi się w literaturze przedmiotu (np.: Stanisławiak 1997, Szmatka 1989).
Czy tak formułowany problem jest ważny w badaniach nad twórczością? Jest,
sprawia to co najmniej kilka kwestii:
1.
Ma on znaczenie teoretyczne, dominatywność jako cecha występująca bądź nie
występująca u osób kreatywnych uzupełnia model osobowości twórczej,
2.
Istotne jest znaczenie praktyczne, czy też prakseologiczne zagadnienia -
współcześnie mamy do czynienia z ogromnym zainteresowaniem problematyką
przewodzenia, szkolenia liderów, etc. By budować dobre programy szkoleniowe
potrzebna jest wiedza na temat funkcjonowania osób prezentujących różne style
przewodzenia oraz - między innymi - ich zdolności twórczych.
3.
Trzecim czynnikiem sprawiającym, iż prezentowane dociekanie są warte uwagi
jest fakt, iż diagnoza zdolności twórczych oraz stylów przywództwa, a także
związków między tymi zmiennymi dokonywana była przy wykorzystaniu
autorskiego narzędzia badawczego - programu komputerowego KreaLid.
Program ten został napisany specjalnie na potrzeby tej pracy i zdaje się być
obiecującą propozycją metody diagnostycznej.
Prezentowana praca nie jest publikacją popularną ufam jednakże, iż wśród
czytelników bogato reprezentowana będzie grupa kierowników i menedżerów, którzy
zadadzą sobie trud przebrnięcia przez - momentami hermetyczny - naukowy język tej
książki. Sądzę, iż praca ta wzbudzi zainteresowanie zarówno praktyków, jak i
teoretyków, szczególnie zaś tych wszystkich, którym bliskie są zagadnienia
kreatywności.
- 5 -
[ Pobierz całość w formacie PDF ]