Trudności i wyzwania życia a problem radzenia sobie, psychologia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]Trudno�ci i wyzwania �ycia a problem radzenia sobie"________________________________________________________________________________Autor: Beata BajgrowiczPsychologia i Rzeczywisto��" nr1/2004________________________________________________________________________________Plan:1. Cz�owiek w sytuacji normalnej.2. �Stresor�, �sytuacja stresowa�, �sytuacja trudna� � czynnikami wywo�uj�cymi stres.3. Zachowanie si� w sytuacjach trudnych.4. Fizjologiczne lub psychiczne reakcje na stres.5. Radzenie sobie ze stresem.6. Rola nadziei i wiary w �yciu cz�owieka.Ka�dy organizm �yje w okre�lonym �rodowisku i aby si� utrzyma� w nim, rozwija� i rozmna�a�, musi si� przystosowa� do jego wymaga�. Organizm utrzymuje si� w swoim �rodowisku, je�li zachodzi r�wnowaga pomi�dzy jego mo�liwo�ciami a wymaganiami �rodowiska. Mo�liwo�ci organizmu powinny znajdowa� si� na tym samym poziomie co wymagania otaczaj�cego go �wiata. Zachowanie r�wnowagi pozwala organizmowi na w�a�ciwe przystosowanie si� do otoczenia. Wszelkie zaburzenia w przystosowaniu prowadz� do zaburze� funkcjonowania jednostki. Organizm nieprzystosowany ginie w �rodowisku, kt�remu nie mo�e sprosta�.W sytuacjach ustabilizowanych lub powtarzalnych ustala si� jaka� struktura czynno�ci, za pomoc� kt�rej osi�ga si� okre�lony wynik. Na przyk�ad praca robotnika w fabryce odbywa si� zazwyczaj w takich wzgl�dnie ustabilizowanych warunkach, lepszych lub gorszych, ale powtarzaj�cych si� z dnia na dzie�. Takie wzgl�dnie ustabilizowane warunki wykonywania jakiej� czynno�ci mo�emy nazwa� warunkami normalnymi, a czynno�ci mo�emy nazwa� warunkami normalnymi, a odpowiednio do tego ustabilizowan� r�wnie� w tych warunkach struktur� czynno�ci � struktur� normaln�.Sytuacja normalna podlega zawsze wahaniom, istnieje jednak pewna granica tolerancji, w zakresie kt�rej zmiany te nie powoduj� konieczno�ci zmian struktury czynno�ci. Przy pewnych zmianach warunk�w wynik nie mo�e by� osi�gni�ty, je�li zachowana b�dzie �normalna� struktura czynno�ci. Sytuacje, w kt�rych osi�gni�cie wyniku jest mo�liwe tylko przy zmianie normalnej struktury czynno�ci, nazywamy sytuacjami trudnymi, a inaczej m�wi�c sytuacjami stresowymi.Najcz�ciej m�wi si�, �e sytuacjami trudnymi s� sytuacje nowe, tzn. r�ni�ce si� w jaki� wyra�niejszy spos�b od sytuacji, w kt�rych podmiot realizowa� dany wynik dotychczas. To sytuacje, kt�re stawiaj� przed jednostk� nowe wymagania, przez to zmuszaj� do wysi�ku. Poniewa� cz�owiek nie ma gotowych schemat�w zachowania si�, doznaje uczucia napi�cia, zagubienia, nie wie jak zareagowa�, co zrobi�. Subiektywnie sytuacje takie prze�ywane s� jako przykre, takie kt�rych si� unika. Nazywa si� je stresorami i mo�emy je podzieli� na dwie grupy:- w pierwszej grupie stresor�w znajduj� si� wydarzenia takie, jak nag�a utrata czego� wa�nego dla jednostki (np. mieszkania w powodzi czy po�arze, �rodk�w do �ycia, kogo� bliskiego). S� to wydarzenia, kt�re dotycz� wa�nych sfer �ycia, s� zagra�aj�ce i pojawiaj� si� niespodziewanie. W innych przypadkach stresor mo�e by� przewidziany, jak p�j�cie do szko�y, zdawanie wa�nego egzaminu, czy zawarcie zwi�zku ma��e�skiego. Stresory to nie tylko zjawiska postrzegane jako negatywne, niepo��dane, ale r�wnie� takie, na kt�re rado�nie si� czeka.W obu przypadkach cz�owiek staje w obliczu sytuacji dla niego nowej, musi wykreowa� nowe sposoby zachowania si�, a to czyni sytuacje trudnymi, stresowymi. To tzw. �yciowe wydarzenia stresowe.- drugi rodzaj stresor�w to takie, kt�re wi��� si� z og�ln� sytuacj� �yciow� jednostki i maj� charakter przewlek�y. Mo�na tu wymieni� np. trudne warunki socjalno-bytowe, brak pracy, niekorzystne relacje z bliskimi, nadmiern� stymulacj� ( przeci��enie prac�, nauk�, trudn� sytuacj� rodzinn�). Taki dokuczliwy i przewlek�y ( cho� przecie� do zniesienia) stres wi��e si� z trudno�ciami codziennego �ycia, daje niekorzystne t�o dla drobnych, przykrych incydent�w ( takich jak: odjecha� tramwaj, urwa� si� guzik, zawieruszy�y si� no�yczki), kt�re mog� urosn�� do rangi dziejowych wydarze�. W�wczas drobne przykro�ci mog� doprowadzi� do stanu silnego, nieuzasadnionego napi�cia emocjonalnego i utrudni� racjonalne zachowanie si�.Zachowanie si� jednostki uwarunkowane jest wieloma czynnikami � zar�wno indywidualnymi, jak i sytuacyjnymi. Mo�e ono by� zgodne z og�lnie przyj�tymi normami spo�ecznymi lub niezgodne. Do sytuacji trudnych, w jakich mo�e znale�� si� jednostka, a kt�re mog� by� przyczyn� niew�a�ciwego zachowania, nale�� mi�dzy innymi deprywacja, przeci��enie, zagro�enie.Deprywacja wyst�puje w�wczas, gdy jednostce brak niezb�dnych warunk�w do zaspokojenia okre�lonej potrzeby lub do dobrego samopoczucia.Przeci��enie powstaje wtedy, gdy jednostka otrzymuje zadanie zbyt trudne, na granicy swoich mo�liwo�ci fizycznych lub psychicznych.W sytuacji zagro�enia wyst�puje zwi�kszone prawdopodobie�stwo naruszenia warto�ci cenionej przez jednostk�, np. zagro�enie �ycia, zdrowia, uprawnie�, dobrej opinii, pozycji spo�ecznej.Podsumowuj�c stresem nazywamy sytuacj� trudn�, kt�ra wytr�ca jednostk� ze stanu r�wnowagi i zak��ca jej spok�j. Charakteryzuje si� ona tym, �e w zetkni�ciu z ni� nie mo�na zastosowa� znanych sobie, wcze�niej wypr�bowanych sposob�w reagowania, zachowywa� si� automatycznie. Wskutek stresu nast�puj� objawy, kt�re mo�emy sklasyfikowa� jako fizjologiczne lub psychiczne. Zmiany fizjologiczne wyst�puj�ce na skutek przykrych bod�c�w mog� mie� charakter lokalnych zmian adaptacyjnych (tzn. takich, kt�re pojawiaj� si� w miejscu zadzia�ania bod�ca, jak zaczerwienienie i obrz�k w wyniku poparzenia), a tak�e og�lnych zmian adaptacyjnych.Zmiany zwi�zane z og�lnym zespo�em adaptacyjnym s� zawsze takie same, niezale�nie od tego, z jakim bod�cem mamy do czynienia. To swoista pozosta�o�� po przodkach. Kiedy� by�y niezwykle u�yteczne, pozwala�y uj�� z �yciem, nie da� si� okaleczy�, mie� si�� do walki lub ucieczki. Dzi� � straciwszy w du�ej mierze swoje funkcje ochronne � cz�sto bywaj� k�opotem. Pojawiaj� si� w trzech kolejnych stadiach:� stadium reakcji alarmowej pojawiaj�cej si� tu� po zadzia�aniu bod�ca (mieszcz� si� tu m.in. zmiany ci�nienia krwi, zmiany temperatury),� stadium odporno�ci, w kt�rym organizm coraz lepiej radzi sobie z dzia�aj�cym bod�cem, stawia mu coraz wi�kszy op�r, a jednocze�nie gorzej znosi inne pojawiaj�ce si� bod�ce, b�d�ce dot�d neutralnymi, nie czyni�cymi szkody,� stadium wyczerpania, kiedy szkodliwy bodziec dzia�a nadal, nast�puje coraz wi�ksze pobudzenie fizjologiczne, nasilaj� si� dotychczasowe objawy, ale przestaj� mie� charakter przystosowawczy, nie s�u�� ju� zwalczaniu bod�ca awersyjnego. W efekcie dochodzi do przem�czenia organizmu, do wyczerpania si� jego si�, a w skrajnych przypadkach do �mierci.Celem reakcji fizjologicznych dw�ch pierwszych etap�w jest przygotowanie organizmu do ochrony zdrowia lub �ycia. Sygna�em s� najpierw zmiany w m�zgu: na skutek pobudzenia (dostrze�ono zagro�enie) zostaj� uwolnione hormony (m.in. adrenalina) i inne substancje chemiczne.Pod ich wp�ywem zachodzi wiele reakcji fizjologicznych:- zwi�kszenie ilo�ci czerwonych cia�ek we krwi, co daje lepsze dotlenienie mi�ni i m�zgu,- zwi�kszenie krzepliwo�ci krwi, co zapobiega wykrwawieniu w razie zranienia,- wzrost napi�cia mi�niowego (zaci�ni�te z�by, pi�ci),- przy�pieszenie oddechu- przy�pieszenie t�tna,- zwi�kszenie si� odporno�ci na b�l,- zmiany w termoregulacji, polegaj�ce na podniesieniu si� temperatury cia�a, czego niekorzystnym skutkom przeciwdzia�a silne pocenie si�.Reakcje te � cho� w ograniczonym nasileniu dzia�aj� mobilizuj�co i mog� sprzyja� radzeniu sobie z trudn� sytuacj� � stanowi� r�wnie� zagro�enie dla zdrowia. Ludzie �yj�cy w przewlek�ym stresie statystycznie cz�ciej zapadaj� na choroby uk�adu naczyniowego, pokarmowego, nowotwory, s� bardziej podatni na infekcje.Psychiczne reakcje na stres maj� charakter zdecydowanie przykrych dozna� i powoduj�, �e ludzie niekiedy unikaj� sytuacji trudnych tylko dlatego, by nie nara�a� si� na podobne prze�ycia. W�r�d nich znajduj� si�: niepok�j, gniew, strach, przera�enie, pustka w g�owie, trudno�ci w koncentracji uwagi, pogorszenie sprawno�ci proces�w pami�ciowych, k�opoty ze snem, trudno�ci w podejmowaniu decyzji, poczucie bezradno�ci.W przypadku stykania si� z nawracaj�cymi sytuacjami stresowymi lub w przewlek�ym stresie, obserwujemy u ludzi poczucie og�lnego dyskomfortu psychicznego, bli�ej niesprecyzowanego z�ego samopoczucia czy nawet depresji.Prze�ywanie stresu bywa r�ne. Zar�wno stres przewlek�y, jak i �yciowe wydarzenia stresowe nie u wszystkich ludzi wywo�uj� podobne reakcje. Jedni �yj� w ci�g�ym napi�ciu, martwi� si�. Inni, w podobnych okoliczno�ciach, reaguj� wi�kszym spokojem, zachowuj� si� tak, jakby sytuacja tylko nieznacznie ich niepokoi�a.Sytuacje trudne przejawiaj� do�� daleko id�c� r�norodno��, mimo to jednak posiadaj� pewne w�a�ciwo�ci wsp�lne. Zawieraj� czynniki, kt�re stanowi� zagro�enie dla jednostki � sygnalizowane lub bezpo�rednio doznawane � lub zak��caj� b�d� uniemo�liwiaj� dzia�anie zmierzaj�ce do osi�gni�cia celu ( zaspokojenia potrzeby, rozwi�zania zadania), b�d� powoduj� pozbawienie cenionych warto�ci. Sytuacja trudna wyzwala stan wzmo�onej gotowo�ci, aktywizacji i obci��a lub przeci��a system regulacji zachowa�.Poczucie zagro�enia wi��e si� z ocen� w�asnych mo�liwo�ci poradzenia sobie z sytuacj� trudn�. Je�li uzna si�, �e nie mo�na sprosta� takiej sytuacji, to b�dzie ona prze�ywana jako sytuacja stresowa, zagra�aj�ca.Wszystkie w�a�ciwo�ci jednostki i jej otoczenia, kt�re mog� sprzyja� poradzeniu sobie ze stresem lub mog� by� wykorzystywane do uporania si� z sytuacj� trudn� nazywamy zasobami. Wyr�nia si� zasoby osobiste i spo�eczne (�rodowiskowe).Zasoby osobiste to:� dobry stan zdrowia, si�y witalne, du�a energia �yciowa,� umiej�tno�� analizowania sytuacji, nazywania problemu, rozwi�zywania problemu, poszukiwania informa... [ Pobierz całość w formacie PDF ]