Tatry Polskie i Słowackie - Józef Nyka, Tatry
[ Pobierz całość w formacie PDF ]J�ZEF NYKA\Wydanie IIPrzewodnik TURYSTYCZNYTatry Polskie i S�owackieTrtpwEttsWarszawa 1994Projekt ok�adkiJAN NYKAMapy i panoramyJOZEF NYKAAktualizacjaMONIKA NYCZANKAPierwsze wydanie .,Sport i Turystyka" 1972U J�zef NykaISBN 83-901580-0-0Wydawnictwo TRAWERSfax (022) 33-07-75Druk��dzkie Zaktady GraficzneOD AUTORAPierwsze wydanie "Tatr� ukazalo si� w r. 1972 naklademWydawnictwa "Sport i Turystyka". W dziesi�� lat p�niej zaawan-sowane byly prace nad wznowieniem pozycji, wydawca odstgpiljednak od umowy ze wzgl�du na zamkni�cie granicy z Czechoslo-wacjg i praktyczne zniesienie konweneji. Niniejsze - drugie -wy-danie jest powt�rzeniem pierwotnego tekstu - z licznymi przer��-kami i aktualizacj�, kt�rej dokonala moja c�rka, Monika.Przewodnik obejmuje cale Tatry - Polskie i Slowackie, wrazz wie�cem le�gcych wok�l nich miejscowo�ci. Przeznaczony jest dlar�nych kategorii turyst�w, gl�wnie jednak tych kt�rzy wyszli ju�poza stadium spacer�w po reglach. Podobnie jak w innych moichprzewodnikach, szezeg�lny nacisk klad� na komentowanie traswycieczkowych, a nie na prowadzenie turysty, co dzisiaj z powo-dzeniem robi sama do�rze widoczna w terenie �cie�ka. Pierwszewydanie przewodnika ukazalo si� w czasie, kiedy w Tatrach Slo-wackich wolno bylo porusza� si� tak�e poza znakowanymi szlaka-mi, a Tatry Zachodnie w og�le nie byty obj�te restrykejami parko-wymi. Zamieszczonych w�wczas propozycji wycieczkowych poza�cie�kami o�ejalnie wyznaczonymi nie usuwam, wi�kszo�� z nichmo�na bowiem przeby� korzystajctc z opieki przewodnik�w TANAP,niekt�re za� mogq zosta� na nowo udost�pnione turystom.Jednostk� podzialu terenu stanowi w przewodniku dolinawalna, w paru przypadkach - wyodr�bniony masyw g�rski(np. �omnica). Po charakterystyce og�lnej rejonu nast�pujq opisydojazd�w i doj��, a potem propozycje wycieczek. Punkt wyj�ciaw�dr�wki stanowi zwykle miejseowo��, schronisko lub okre�lonyw�zel komunikacyjny. Kilometra� liczy si� od tego punktu, podob-nie jak i ezas przej�cia. W przewodniku stosuj� skal� trudno�ciodmienng od przyj�tej w taternictwie (dzi� ju� stopnie I X) i odpo-wiadajgcc� przygotowaniu turysty:a) trudno�ci niewielkie (Giewont);b) trudno�ci umiarkowane (�winica);c) trudno�ci znaczne (Orla Per�).Warto pami�ta�, �e przy zmianie warunk�w (deszez, mgla, �nieg,gotoled�) trudno�ci mogq wzrosncF� radykalnie. Podany w przewod-niku ezas przej�cia obejmuje osobno wej�cie i zej�cie (znak .�).OD AUTORAW stosunku do poprzedniego wydania jest on skr�cony t dostoso-wany do tempa p r z e c i � t n e g o turysty. Dobry piechurskr�ci gododatkowo 0 10 czy 15%o a w zej�ciu o 20 lu� 30%-Wysoko�ci szczyt�w, przel�czy, staw�w itp. w Tatrach Polskichpodaj� w oparciu o nowe mapy w skali 1:10 000. Po stronie slo-wackiej jak na razie �rak jest podobnej podstawy kartograficzneja dost�pne mapy prze�cigaj4 si� w rozbie�no�ciach. W tej sytuacjipozostaj� przy wynikach pomiar�w z r. 1957, wi�ksze r�nice syg-nalizujgc przez dodanie nowszej koty. Podw�jne warto�ci znajdziete� Czytelnik przy wielu stawach. Roz�ie�no�ci si�gajgce hektaratylko cz�ciowo tlumaczy� mo�na wahaniami wodostanu. Wynikiprzedwojennych prac badaczy polskich podawane w pierwszej ko-lejno�ci, wydajct si� by� solidniejsze od powojennych publikowa-n ch bez �adnej dokumentacji. Powierzchnie dolin obliczalem naog�l sam, bior�c za podstaw� otaczajctce granie - sq to wi�cwszystko powierzchnie rzutowane. Nasi slowaccy przyjaciele niewezmq mi chyba za zle, �e omawiajqc ich cz��� Tatr staram si�akcentowa� polskie zwi4zki z nimi - naukowe kulturowe, etniczne-Nie wynika to bynajmniej z niedoceniania slowackiego, czeskiegoczy w�gierskiego wkladu w poznanie i zdobycie Tatr, lecz jedyniez ch�ci odwolywania si� do nazwisk i fakt�w uczuciowo bli�szychodbiorcom ksiq�ki, jakimi b�dc� tury�ci polscy.Znaj4c og�ln4 n�ech�� do studiowania wszelkiego rodzaju cz�ciwst�pnych�, wprowadzenie do przewodnika ograniczylem do nie-zb�dnego minimum po szczeg�lowsze dane odsylajc�c Czytelnik�wdo �ogatej ju� dzi� literatury specjalistycznej. W ksiq.�ceskorzysta-lem po cz�ci z tekst�w moich Tatr Polskich" (1992) jednak w sto-sunku nie wi�kszym, ni� ok. 20%.! Za pomoc, z jakq. przy aktualizacji tekst�w po�pieszyli zechc�przyjg� wyrazy wdzi�czno�ci dyr. Teresa Jablo�ska z MuzeumTatrza�skiego, Maria �api�ska Stanislaw Czubernat z TPN, Ma-II rek Pawlowski z Roztoki, oraz Maciej Popko i AndrzejSklodowski.Opisy jaski� w slowniczku uzupelnit Rafal Karda�. Niezwykleistotny byl wreszcie wktad mojej c�rki, Moniki, w aktualizacj�tre�ci i w techniczne przygotowanie manuskryptu - wykonanewesp�l z Maciejem Wi�niewskim. Wszystkim serdecznie dzi�kuj�,a dodatkowo panu Miloszowi Martynowiczowi z Zakopanego za! stal4 zach�t�.do pracy i �yczliwe rady wydawnicze.J�zef NykaOG�LNY POGL�D NA TATRYTatry wznosza si� na granicy Polski i S�owacji, tworzacmasyw g�rski typu alpejskiego - najwy�szy i najwspanialszynie tylko w obr�bie �uku Karpat, ale na ca�ej przestrzenipomi�dzy Alpami a Kaukazem i Uralem. Stanowia one dlaobu sasiadujacych ze soba kraj�w region turystyczno-wypo-czynkowy o pierwszoplanowym znaczeniu. Ich wyj�tkowo��pod tym wzgl�dem wynika przede wszystkim ze zindywidu-alizowania i zr�nicowania zarazem krajobrazu g�rskiego -wysoko�ci i strzelisto�ci szczyt�w, wybitnych rys�w rze�bypolodowcowej, bogactwa w�d, wreszcie swoistego klimatu, wa-runkujacego nie tylko wytworzenie si� oryginalnej szaty ro-��innej i spo�eczno�ci zwierz�cej (o wyra�nie pi�trowym uk�a-dzie), ale r�wnie� dajacego podstaw� lecznictwu klimatyczne-mu, zw�aszcza schorze� dr�g oddechowych.Ca�e Tatry zajmuj� obszar 795 kmz, tworzac owalne pasmoo rozmiarach 51,5 x 15 km. G��wna gra� przebiega �amanalini� od Prze��czy �dziarskiej (1077 m) na pn. wsch. - poPrze��cz Hucia�ska (904 m) na zachodzie. W rozwini�ciu maona 75 km d�ugo�ci i rozga��zia si� w liczne boczne ramiona.Wed�ug oblicze� Ryszarda W. Schramma, znajduje si� w niej97 wa�niejszych szczyt�w i turni o 22 500 m �acznej sumywzniesie�. Najwy�sze szczyty pasma - Gierlach (2655 m)i �.omnica (2632 m) - nie wznosza si� w grani g��wnej, leczw jej pd. odnogach.W ukszta�towaniu zewn�trznym Tatr zarysowuje si� podzia�na trzy odr�bne cz�ony - o r�nej budowie geologicznej i - cosi� z tym wia�e - odmiennych formach rze�by i krajobrazu.Cz�on pn.-wsch. tworza ustawione poprzecznie do grani Tatrwapienne Tatry Bielskie, zajmujace obszar 64 km2 i kulminu-jace w Hawraniu (2152 m). Oddzielone od nich Prze��cz� podKopa (1749 m), ciagna si� granitowe Tatry Wysokie - najwy�-sze w ca�ym pasmie i najbardziej efektowne (335 kmz - Gier-lach, 2655 m). Na zach. od Prze��czy Liliowe (1952 m) wypi�-trzs�ja si� Tatry Zachodnie - najrozleglejsze pod wzgl�demobszaru (396 km2), �agodniejsze jednak krajobrazowo i znacz-nie ni�sze (Bystra, 2248 m). Wielu geograf�w z cz�onu tegoPOGLyD NA TATRYwyodr�bnia grup� Siwego Wierchu (1805 m), zbudowan� zwapieni i wykazuj�c� odmienno�� nie tylko w ukszta�towaniu,ale tak�e w szacie ro�linnej i faunie.Pasmo otaczaj� ze wszystkich stron g��bokie obniienia pod-g�rskie: od pn. i zach. - Kotlina Orawsko-Podhala�ska, odwsch. i pd. wsch. Kotlina Popradzko-Spiska, od pd. zach.- Kotlina Liptowska. Dna tych obni�e� le�� w poziomie500-700 m, co pot�guje wra�enie wynios�o�ci i ogromu Tatr,bezwzgl�dnie bior�c niezbyt przeciei wysokich.BUDOWA GEOLOGICZNATatry s� stosunkowo m�odymi g�rami fa�dowymi, podobniezreszt� jak ca�y system alpejski, do kt�rego geologicznie przy-nale��. G��wny ich zr�b tworzy tzw. trzon krystaliczny, w kt�-rego sk�ad wchodz� granity oraz starsze od nich ska�y meta-mor iczne (gnejsy, amfibolity, �upki itp.). Z granit�w zbudowa-ne s� Tatry Wysokie, 2e ska� metamorficznych (w tym r�wnie�dwu pas�w granitu) - wi�ksza cz�� grzbietu Tatr Zachodnichoraz ich pd. stoki, od strony Kotliny Liptowskiej �ci�te pot�n�stref� uskokow�. Tatry Bielskie, grupa Siwego Wierchu, reglo-we przedg�rza Tatr Wysokich, wreszcie poka�ne partie pn.stok�w i grzbietu g��wnego Tatr Zachodnich wymodelowanezosta�y w ska�ach osadowych, przede wszystkim w wapieniachi dolomitach. Ska�y te powstawa�y w r�nych okresach - odpermu poczynaj�c - g��wnie na dnie m�rz; alpejskie ruchyg�rotw�reze spowodowa�y ich pofa�dowanie i przesuni�cie z pd�na pn. w postaci wielkich p�aszczowin i �usek, cz�ciowo ponadtrzonem krystalicznym. Najdalsz� drog� odby�a p�aszczowinareglowa g�rna; za mniej wi�cej autochtoniczn� uwa�ana jesttzw. seria wierchowa, obejmuj�ca m.in. Szerok� Jaworzy�sk�,Czerwone Wierchy, Kominiarski Wierch i Osobit�. W trakcietych wielkich przepchni�� mas skalnych od trzonu krystalicz-nego oderwa�y si� p�aty granit�w i ska� metamorficznych,kt�re uleg�y wt�oczeniu na m�odsze od siebie ska�y osadowe,tworz�c "wysp� krystaliczn� Goryczkowej" (por. d. 59b) oraz"czapki" w masywach Czerwonych Wierch�w i SzerokiejJaworzy�skiej.W dzisiejszej rze�bie Tatr wyra�nie uwidacznia si� ich we-wn�trzna budowa. Szczyty uwydatniaj� zwykle masywne blokiska�, �leby i prze��cze - linie sp�ka� tektonicznych. Decydu-j�cy wp�yw wywar�a tu r�wnie� epoka lodowa, w kt�rej trakciePOGL�D NA TATRYwi�kszo�� obszaru Tatr pokrywa�y Iodowce - w trzech lub na-wet czterech nawrotach. W zboczach powsta�y stromo�ciennekot�y (cyrki, kary), plioce�skie dotiny rzeczne uleg�y przeobra-�eniu w ��oby lodowcowe o przekroju poprzecznym w kszta�cielitery "U", wskutek r�nic w intensywno�ci ��obienia (propor-cjonalnej do masy lodu) dna dolin bocznych zawis�y nad do-linami g��wnymi, podci�te progami 50-150 m wysoko�ci(np. Buczynowa, Dzika, Ci�ka). Dna i�ob�w pokry� materia�morenowy, kt�ry w wielu miejscach zachowa� posta� wa��wczo�owych (Morskie Oko), bocznych (Kalat�wki) lub �rodko-wych (Drygant). Przeg��bione dna nie... [ Pobierz całość w formacie PDF ]