TRANSFORMACJA ORAZ PERSPEKTYWY ROZWOJU EDUKACJI DLA BEZPIECZEŃSTWA W POLSCE, zeszyty naukowe, Główna ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]st. kpt. dr Izabella GRABOWSKA-LEPCZAK
kpt. mgr Monika TRYBOŃ
kpt. mgr inż. Marek KWIATKOWSKI
Katedra Analiz i Prognoz Bezpieczeństwa
Zakład Planowania Zintegrowanego, SGSP
TRANSFORMACJA ORAZ PERSPEKTYWY ROZWOJU EDUKACJI
DLA BEZPIECZEŃSTWA W POLSCE
W artykule przedstawiono problematykę edukacji społeczeń-
stwa w zakresie bezpieczeństwa jako najbardziej efektywną,
a także najtańszą formę przeciwdziałania zagrożeniom.
Proces ten zwany powszechnie edukacją dla bezpieczeństwa
stanowi podstawową drogę kształtowania bezpieczeństwa
ludności. Ma ogromny wpływ na wiedzę i umiejętności ko-
nieczne do prawidłowego zachowywania się na wypadek za-
grożeń. Głównym celem tej edukacji jest rozwijanie świado-
mości całego społeczeństwa w zakresie bezpieczeństwa oraz
wykształcenie nawyków wzmacniających bezpieczeństwo.
Education of the society regarding security is in fact the
cheapest and the most effective form of preventing the
dangers. It constitutes a fundamental way of building popula-
tion’s safety. It also has a great influence upon the attitudes,
values, knowledge and skills required for proper behavior in
case of danger. Education is one of the basic ways of shaping
the society. Behaviors, attitudes and knowledge, which
ogether constitute people’s consciousness – all depend on the
level of education.
Jednym z przejawów zmian w postrzeganiu edukacji związanej z bezpieczeń-
stwem w naszym kraju jest fakt, iż po 42 latach z polskich szkół zniknie przyspo-
sobienie obronne. Już we wrześniu 2009 roku w gimnazjach i szkołach ponadgim-
nazjalnych pojawił się nowy przedmiot: edukacja dla bezpieczeństwa. Warto nad-
mienić, że podobne zmiany zostały wprowadzone już większości krajów Unii Eu-
ropejskiej.
Edukacja społeczeństwa w zakresie bezpieczeństwa jest najbardziej efektyw-
ną, a także najtańszą formą przeciwdziałania zagrożeniom. Warto zdać sobie spra-
wę, iż edukacja stanowi podstawową drogę kształtowania bezpieczeństwa ludności.
Ma ogromny wpływ na wiedzę i umiejętności konieczne do prawidłowego zacho-
wywania się na wypadek zagrożeń.
W nowocześnie pojmowanej edukacji duży nacisk kładzie się na możliwość
rozwijania osobowości, a nie tylko na spełnianie oczekiwań wobec danego przed-
miotu nauczania. Głównym celem tej edukacji jest ukazanie potrzeby rozwijania
świadomości całego społeczeństwa w zakresie bezpieczeństwa oraz wykształcenie
nawyków wzmacniających je. Wymaga to zaangażowania wielu instytucji, poczy-
nając od rodziny i szkoły, a na mediach i władzy publicznej kończąc.
Współczesne procesy edukacyjne poddawane są stałym przeobrażeniom,
umożliwiając spełnienie potrzeb poszczególnych grup społecznych. Obecnie duży
nacisk kładzie się na rozwijanie osobowości i świadomości ludzi. Rozwój edukacji
społecznej wiąże się ściśle z refleksją nad człowiekiem i jego funkcjonowaniem
oraz środowiskiem.
Słownik wyrazów obcych i zwrotów anglojęzycznych Władysława Kopaliń-
skiego wskazuje, że edukacja to przede wszystkim wychowanie i kształcenie (łac.
educatio
'wychowywać; kształcić)
1
.
Współcześnie wyróżnia się cztery główne nurty edukacji:
zdobywanie wiedzy,
umiejętność uczenia się,
umiejętność zrozumienia innych,
własny rozwój.
Edukacja dla bezpieczeństwa to ogół procesów oświatowo-wychowawczych
realizowanych głównie przez rodzinę, szkołę, środki masowego przekazu, organi-
zacje młodzieżowe, stowarzyszenia, oraz przeznaczone do tego instytucje rządowe
i samorządowe, których zadaniem jest upowszechnianie wartości, zdobywanie i
przekazywanie wiedzy oraz umiejętności niezbędnych do zapewnienia bezpieczeń-
stwa narodowego
2
.
Edukacja jest jedną z podstawowych dróg kształtowania bezpieczeństwa. Od
poziomu edukacji zależą postawy, wartości, wiadomości, czyli świadomość ludzi
oraz umiejętności niezbędne w zapobieganiu i radzeniu sobie w sytuacji zagrożeń
3
.
W zależności od rodzaju zagrożeń wyróżnić można następujące obszary edu-
kacji dla bezpieczeństwa:
1
W. Kopaliński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Muza S.A., War-
szawa 1999, s. 140.
2
Modelowy system edukacji obronnej społeczeństwa RP. Praca zbiorowa pod red. R. Stęp-
nia, Warszawa 1998.
3
Patriotyzm, obronność, bezpieczeństwo. Praca zbiorowa pod red. E.A. Wesołowskiej,
A. Szerauca, Warszawa 2002, s. 56–62 i s. 218–226.
edukacja dla bezpieczeństwa politycznego – ogół oddziaływań oświatowo-
-wychowawczych ukierunkowanych na kształtowanie kultury politycznej
państwa;
edukacja dla bezpieczeństwa militarnego – kształcenie i wychowanie
obronne zmierzające do zachowania niepodległości narodu i państwa oraz
ochrony życia i ludzi w stanach zagrożenia czasu wojny;
edukacja dla bezpieczeństwa gospodarczego – kształtowanie świadomości
ekonomicznej;
edukacja dla bezpieczeństwa publicznego – kształtowanie świadomości
prawnej oraz postaw i zachowań w sytuacjach zagrażającym obywatelom i
porządkowi publicznemu;
edukacja dla bezpieczeństwa psychospołecznego – kształtowanie moralno-
ści społeczeństwa i postaw;
edukacja dla bezpieczeństwa ekologicznego – harmonijne współżycie ludzi
z przyrodą, kształtowanie postaw i zachowań proekologicznych
4
.
Edukacja dla bezpieczeństwa jest procesem ciągłym obejmującym szereg dzia-
łań, do których należą m.in.:
przekazywanie wiedzy w zakresie występowania zagrożeń;
kształtowanie „bezpiecznych” zachowań i postaw;
motywacja do podejmowania działań mających na celu zapewnienia bez-
pieczeństwa;
upowszechnianie koniecznej wiedzy oraz umiejętności z zakresu przeciw-
działania zagrożeniom;
uświadomienie skali oraz rodzaju potrzeb w sytuacjach trudnych;
rozwijanie poczucia odpowiedzialności za podejmowanie określonych
działań;
wyrabianie odpowiednich nawyków zachowania się w sytuacjach zagroże-
nia;
pielęgnowanie wartości w odniesieniu do życia i zdrowia człowieka
5
.
Cały ten proces ilustruje następujący diagram
6
przedstawiony na rys. 1.
4
Por. B. Rudnicki: Edukacja dla bezpieczeństwa i jej interpretacja,
W:
Edukacja dla bez-
pieczeństwa. Materiały
konferencyjne, Warszawa 1994; T. Siuda: Edukacja dla bezpie-
czeństwa w wybranych czasopismach, W: Edukacja do bezpieczeństwa i pokoju w obliczu
wyzwań XXI wieku. Edukacja do bezpieczeństwa pokoju i praw człowieka, cz. 2. Wydaw-
nictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce 2001, s. 116–117.
5
J. Gołębiewski: Edukacja dla bezpieczeństwa.
Edukacja dla Bezpieczeństwa
2001, nr 1(2),
s. 50–54.
6
J. Szewczyk: Nowoczesne środki dydaktyczne w upowszechnianiu wiedzy w zakresie
edukacji dla bezpieczeństwa.
Edukacja dla Bezpieczeństwa
2006, nr 1 (27), s. 21–23.
OSIĄGNIĘCIE WYMAGANEGO POZIOMU WIEDZY
PODTRZYMANIE TEJ WIEDZY
UMIEJĘTNOŚCI
Rys. 1.
Diagram wskazujący proces przekazywania wiedzy i kształtowania
umiejętności w zakresie bezpieczeństwa
Źródło: [12].
Edukacja dla bezpieczeństwa dotyczyć powinna całego społeczeństwa. Istotne
jest jednak to, aby zastosować odpowiednie formy edukacji i za pomocą nich
dotrzeć do wszystkich grup społecznych, a przed wszystkim do mieszkańców
terenów szczególnie narażonych na występowanie sytuacji o charakterze nad-
zwyczajnym
7
.
Kształcenie w zakresie bezpieczeństwa odnosi się do całego społeczeństwa,
tak więc proces ten obejmuje zarówno dzieci, młodzież, jak i osoby dorosłe. Bez-
pośrednia edukacja dorosłych jest trudna, ponieważ w zorganizowanej formie
można ją prowadzić jedynie w postaci dobrowolnych kursów i szkoleń. Dlatego też
w wielu krajach na świecie wykorzystuje się w edukacji dorosłych (głównie
środowiskowej) oddziaływanie dzieci na rodziców i dorosłych. Taka współpraca
różnych grup społecznych lub zawodowych przyczynia się również do integracji
środowiska lokalnego. Integracja, kształtowanie poczucia przynależności do
wspólnoty, tworzenie więzi środowiskowych i międzypokoleniowych zwiększa
poczucie odpowiedzialności za stan środowiska lokalnego, a w sytuacjach kryzy-
sowych poczucie bezpieczeństwa mieszkańców
8
.
Tworzenie programów z zakresu edukacji społeczeństwa wiąże się z koniecz-
nością wprowadzenia określonych elementów filozofii takich jak wartości czy
normy zachowania
9
. Zapewnienie potrzeby bezpieczeństwa ludności wiąże się ze
świadomością zagrożeń występujących we współczesnym świecie. Świadomość
7
J. Gołębiewski: Bezpieczeństwo społeczeństwa wobec współczesnych wyzwań.
Edukacja
dla Bezpieczeństwa
2006, nr 1 (27), s. 50–54.
8
K.M. Zaczek-Zaczyński:
O skuteczności wdrażania i zarządzania szkolną edukacją dla
bezpieczeństwa.
Edukacja dla Bezpieczeństwa
2006, nr 3 (29), s. 10–12.
9
A. Papuziński: Filozofia zrównoważonego rozwoju jako subdyscyplina badań filozo-
ficznych.
Problemy Ekorozwoju. Studia Filozoficzno-Sozologiczne
2007, nr 2, s. 35.
ludzi na temat otaczających ich zagrożeń jest powiązana z oczekiwaniem zapew-
nienia im bezpieczeństwa
10
.
R. Krawczyński przyjmuje następujące twierdzenia związane z edukacją spo-
łeczeństwa w zakresie bezpieczeństwa:
1.
Skuteczność działania społeczeństwa demokratycznego jest umiejętnością
samoorganizacji oraz zaangażowania w sprawy społeczne i regionalne
włączając w to zapewnienie sobie bezpieczeństwa.
2.
Żadne, nawet najlepiej zorganizowane społeczeństwo, państwo nie jest
w stanie wyeliminować wszystkich zagrożeń.
3.
Ochrona ludności i ratowanie życia ludzkiego to dziedziny, które powinny
podlegać stałemu doskonaleniu i rozwojowi.
4.
Współpraca w zakresie poprawy bezpieczeństwa powinna wiązać się za-
równo z inicjatywą samorządu terytorialnego, jak i społeczeństwa.
5.
Zakres tej działalności powinien uwzględniać potrzeby ludności w tym za-
kresie oraz specyfikę terytorialną, ekonomiczną i społeczną.
6.
Należy uświadamiać ludzi, że każdy z nas ma wpływ na własne bezpie-
czeństwo.
7.
Wspólne i skoordynowane działania wszystkich elementów i sektorów
ochrony ludności mogą przyczynić się do skutecznego przeciwdziałania
zagrożeniom oraz minimalizować ich skutki.
8.
Przygotowanie społeczeństwa na wypadek występowania sytuacji o cha-
rakterze nadzwyczajnym jest konstytutywnym etapem w obszarze ochrony
ludności. Realizacją tego zadania zajmuje się edukacja społeczeństwa
w zakresie bezpieczeństwa.
9.
Skuteczność ochrony ludności i poziom świadomości na temat zagrożeń
zależy nie tylko od sposobów edukacji, ale również od momentu jej rozpo-
częcia. Edukacja w tym zakresie obejmować powinna również najmłodsze
dzieci.
10.
Duże rezultaty w zakresie edukacji społeczeństwa osiąga się bazując na
doświadczeniach i rozwiązaniach przyjętych w innych krajach
11
.
Aby społeczeństwo było odpowiednio przygotowane do prawidłowych postaw
i zachowań, w sytuacjach niebezpiecznych potrzebne jest wsparcie ze strony samo-
rządu lokalnego oraz władz państwowych. Działania informacyjne w zakresie
przeciwdziałania zagrożeniom powinny być poparte poprzez odpowiednio przygo-
10
K. Denek: Szkolnictwo wyższe u progu nadchodzącego stulecia,
W: Edukacja w wyż-
szych szkołach wojskowych. Praca zbiorowa pod red. R. Stępnia, AON, Warszawa 2001,
s. 24–38.
11
R. Krawczyński: Samoobrona powszechna, obrona cywilna i zarządzanie kryzysowe
a edukacja społeczeństwa w zakresie ochrony ludności,
W: Katastrofy naturalne i cywiliza-
cyjne, Zagrożenia i reagowanie kryzysowe. Praca zbiorowa pod red. M. Żubra. Wrocław
2006, s. 21–22.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]