T 19 PIwZ świat wirtualnych organizacji, Procesy informacyjne w zarządzaniu, materiały student Z-sem 12-13, ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]Danuta Kisperska - Moroñ
Wy¿sza Szko³a Zarz¹dzania Ochron¹ Pracy w Katowicach
Œwiat wirtualnych organizacji
Streszczenie
Jakoœciowe zmiany w procesach spo³eczno-gospodarczych rodz¹ konsekwencje w zakresie
form organizacji. Firmy coraz czêœciej rezygnuj¹ z pionowej, funkcjonalnej struktury organiza-
cyjnej, na rzecz struktur horyzontalnych, wspieraj¹cych zarz¹dzanie procesami. Organizacja wir-
tualna w okresie ostatniej dekady sta³a siê symbolem nowoczesnoœci rozwoju ekonomiczno-spo-
³ecznego, choæ jest nadal jednym z najbardziej niezrozumia³ych i dyskusyjnych pojêæ wspó³czes-
nego œwiata. Pomimo braku jednoznacznej listy wszystkich cech organizacji wirtualnej, najczêœ-
ciej wyró¿nia siê nastêpuj¹ce: tymczasowoœæ, koncentracja na kliencie, rozproszenie geograficz-
ne, intensywne wykorzystanie technologii informatycznych, sieciowa struktura organizacyjna,
wykorzystanie kluczowych kompetencji swych uczestników.
Organizacja wirtualna powo³ywana jest zatem tymczasowo na okres realizacji okreœlonego
zadania, po czym ulega dekompozycji. Zmiana celów dzia³ania mo¿e oznaczaæ rekonfiguracjê
sieci i ca³ej organizacji. Organizacje wirtualne najczêœciej przyjmuj¹ strukturê sieciow¹, w której
nie wystêpuj¹ zale¿noœci hierarchiczne. Zadania realizowane przez organizacjê wirtualn¹ maj¹
charakter okazjonalny i zmienny, a wiêc dobór partnerów jest oparty na ich kluczowych kompe-
tencjach, przydatnych przy realizacji okreœlonego zadania i dostarczeniu klientowi odpowiednie-
go produktu. St¹d wynikaj¹ podstawowe korzyœci funkcjonowania organizacji wirtualnych.
Wirtualizacja organizacji przynosi tak¿e okreœlone konsekwencje w zakresie kompetencji
pracowniczych, z których coraz wiêkszego znaczenia nabieraj¹ umiejêtnoœci zwi¹zane z dobr¹
komunikacj¹ oraz posiadanie ponadstandardowych umiejêtnoœci pracy w œrodowisku w pe³ni
zautomatyzowanych systemów. W wirtualnej organizacji pracy zmienia siê znaczenie umowy
o pracê oraz sens kszta³towania kariery zawodowej.
S³owa kluczowe
:
organizacja wirtualna, struktury sieciowe, zarz¹dzanie procesowe
Abstract
Qualitative changes of socio-economic processes bring about certain consequences in form
of organizations. Companies more often abandon vertical, functional structures on behalf of
horizontal structures supporting process management. During last decade virtual organization
became a symbol of modern socio-economic progress, although it is still one of the most
vaguely understood and discussed issues of the contemporary world. Despite the lack of the
complete list of all features of virtual organization the following ones are quoted most often:
temporary character, focus on customers, geographical dispersion, intensive use of information
technologies, network structure, use of key competencies of its participants.
Virtual organisation is created on temporal basis for the period of realization of a certain task
and is decomposed afterwards. Change of the aims of operations may cause reengineering of the
network and the whole organization. Virtual organizations most often get the shape of networks,
7
Danuta Kisperska - Moroñ
where hierarchical relations do not exist. Tasks performed by virtual organizations are occasional
and constantly change, so the selection of partners is based on their key competencies useful for
completion of a particular task and delivery of a proper product to the customer. This is a source
of basic benefits of operations of virtual organizations.
Virtual organizations influence also the competencies of employees which require good
communication skills and upper standards of abilities to work in fully automated systems
environment. In virtual organization the significance of work agreement is changed and the
sense of professional career is also modified.
Keywords
:
virtual organization, network structures, process management
1.
Znaczenie zmian w ogólnych procesach spo³eczno-gospodarczych
w przemianach form organizacji
Jesteœmy obecnie œwiadkami jakoœciowych zmian o daleko id¹cych konsekwencjach
w ca³ej rzeczywistoœci spo³eczno-gospodarczej. Intensywnoœæ i skala tych zmian obej-
muj¹ takie elementy jak:
!
transformacje systemów politycznych,
!
powstawanie ponadnarodowych sieci wp³ywów,
!
rosn¹ca konkurencyjnoœæ rynkowa prowadz¹ca do fali wielkich po³¹czeñ firm,
!
jakoœciowe nowe oczekiwania konsumentów,
!
szybszy proces rozwoju i umierania produktów,
!
burzliwy rozwój sektora szeroko rozumianych us³ug itp .
1)
Zmiana warunków gospodarczych i wzrost konkurencji rynkowej w efekcie dopro-
wadzi³y do sytuacji, w której firmy coraz czêœciej rezygnuj¹ z pionowej, funkcjonalnej
struktury organizacyjnej, cechuj¹cej siê tradycyjnym podzia³em na dzia³alnoœæ zaopat-
rzeniow¹, produkcyjn¹ i dystrybucyjn¹, na rzecz struktur horyzontalnych, ponadfunk-
cjonalnych, które wspieraj¹ zarz¹dzanie procesami. Firmy stosuj¹ ponadto wiele innych
metod i narzêdzi walki o prze¿ycie: reorientacjê strategiczn¹, reengineering, downsizing,
„odchudzanie”, outsourcing, dzia³ania lobbystyczne i wiele innych. Badania firm kon-
sultingowych wskazuj¹, i¿ oko³o dwóch trzecich tych przedsiêwziêæ nie przynosi spo-
2)
dziewanych rezultatów lub koñczy siê fiaskiem .
Zasadnicz¹ cech¹ zmian pojawiaj¹cych siê w dzisiejszej rzeczywistoœci gospodarczej
jest piêtrzenie siê trudnoœci w dziedzinie zarz¹dzania wskutek wystêpowania synergicz-
nego efektu po³¹czonego oddzia³ywania zwiêkszonej z³o¿onoœci oraz wzrastaj¹cej
zmiennoœci. Prowadzi to do powtarzaj¹cej siê nieci¹g³oœci procesów rozwojowych,
choæ specyfika nowego porz¹dku spo³eczno-gospodarczego nie jest jeszcze ca³kiem
jasna. W tych warunkach wyros³a teoretyczna koncepcja organizacji wirtualnej, która na
dobre zagoœci³a tak¿e w spo³ecznej i gospodarczej praktyce funkcjonowania.
1)
P. P³oszajski:
Zd¹¿yæ przed rewolucj¹.
„¯ycie Gospodarcze” 2000, nr 13, s. 32.
S¹ to badania firmy Arthur D. Little w firmach amerykañskich, a tak¿e analiza wykonana przez A. T. Kearney
dotycz¹ca inicjatyw Total Quality Management w firmach angielskich. Wnioski takie przedstawi³ te¿ specjalista
reengineeringu, M. Hammer. Por. P. P³oszajski:
Zd¹¿yæ przed
... op.cit.
2)
8
Œwiat wirtualnych organizacji
2. Pojêcie organizacji wirtualnej
Organizacja wirtualna w okresie ostatniej dekady sta³a siê symbolem nowoczesnoœci
rozwoju ekonomiczno-spo³ecznego, ale wbrew temu jest nadal jednym z najbardziej
niezrozumia³ych i dyskusyjnych pojêæ wspó³czesnego œwiata.
Najpowszechniej panuj¹cym pogl¹dem by³o i jest pojmowanie organizacji wirtual-
nej jako tworu elektronicznego, cyfrowego, digitalnego, cyber-przestrzennego, nie-
3)
uchwytnego .
Rzeczywiœcie u najwczeœniejszych podstaw genezy organizacji wirtualnych by³a in-
formatyka. Jej gwa³towny i szeroko zakrojony rozwój, zas³uguj¹cy na miano rewolucji
informatycznej, rozpocz¹³ siê od idei budowania wiêkszych, pojemniejszych pamiêci,
którym nadano okreœlenie „pamiêci wirtualne”. W latach osiemdziesi¹tych znalaz³y one
praktyczne zastosowanie, wyposa¿a³y bowiem takie urz¹dzenia, jak mikroprocesory czy
4)
systemy sieciowe i multimedialne .
Nastêpnym krokiem by³o pojawienie siê mo¿liwoœci symulacji rzeczywistoœci w pos-
taci tzw. wirtualnej rzeczywistoœci, która jeszcze do niedawna by³a przedmiotem zainte-
resowania w¹skiej grupy specjalistów, zajmuj¹cych siê technikami i technologiami kom-
puterowymi. Wirtualna rzeczywistoœæ to technika, za pomoc¹ której cz³owiek mo¿e
„wejœæ” do okreœlonego przez siebie trójwymiarowego œwiata i kszta³towaæ go wed³ug
5)
swojego upodobania . Cz³owiek wyposa¿ony w odpowiednie urz¹dzenia (np. he³m i rê-
kawice wirtualne) mo¿e przenosiæ siê w przestrzeni, rozdzielaæ i ³¹czyæ elementy itp.
Technika wirtualnej rzeczywistoœci szybko znalaz³a zastosowanie nie tylko w sferze
wojskowoœci, ale tak¿e:
!
w medycynie do symulowania operacji, kszta³cenia przysz³ych lekarzy, uzyskiwania
6)
trójwymiarowych obrazów w urz¹dzeniach s³u¿¹cych do diagnozowania i leczenia ,
!
w architekturze i budownictwie do konstruowania trójwymiarowych modeli „goto-
wych” domów, w których mo¿na dokonywaæ dowolnych zmian projektowych przed
7)
przyst¹pieniem do realizacji, co prowadzi do ogromnych oszczêdnoœci ,
!
w projektowaniu i rozwoju wyrobów, w wyniku czego projektant mo¿e optymalizo-
waæ w³aœciwoœci produktów, zanim zbudowany zostanie prototyp; typowym polem
8)
zastosowania jest przemys³ samolotowy .
Literatura i scenariusze filmowe wskazuj¹ na mo¿liwoœci wykorzystania techniki wir-
tualnej rzeczywistoœci do odbywania podró¿y wakacyjnych i zastosowania w innych sfe-
rach spêdzania czasu wolnego przez cz³owieka. Z pewnoœci¹ wkrótce pole zastosowañ
tej techniki znacznie siê poszerzy, stwarzaj¹c ludzkoœci nowe mo¿liwoœci.
3)
T. A. P. Maciejewski:
Organizacja wirtualna
. Referat prezentowany na konferencji „Doskonalenie jakoœci¹ - ja-
koœæ w XXI wieku”, 10 listopada, 1999 roku.
4)
Ch.Scholz:
Virtuelle Organisation: Konzeption und Realisation
, „Zeitschrif Fuhrung + Organisation” 1996, nr 4,
s. 204.
5)
R. Kaczmarczyk:
Virtuelle Realitat – was bringt die neue Technik fur die Unternehmen
?, ,,IO Management”,
1996, nr 10, s. 51.
6)
Ibidem, s. 52; J. Encarnaco:
Mensch – Maschine – Kommunikation der Zukunft
, „IO Management” 1997, nr 1/2,
s. 31-32.
7)
Ibidem.
8)
Ibidem.
9
Danuta Kisperska - Moroñ
Wirtualizacja w przedstawionym powy¿ej kszta³cie stworzy³a podstawy efektywne-
go funkcjonowania organizacji wirtualnych.
Okreœlenie „wirtualny” pochodzi od ³aciñskiego „virtus” i znaczy „mog¹cy zaist-
9)
nieæ, (teoretycznie) mo¿liwy” . Pojêcie „wirtualnoœæ” czêsto uto¿samiane jest z okreœle-
niami takimi jak: pozorny, wyobra¿alny, niewidoczny, wszechobecny, a tak¿e niezale¿ny
10)
od przestrzeni i od czasu
. Wirtualnoœæ traktuje siê te¿ jako zjawisko, którego nie mo¿-
11)
na dostrzec, zaœ widoczne s¹ tylko jego skutki , jak np. wirtualny student, którego nie
mo¿na zobaczyæ na uczelni, zaœ skutkiem tego jest zaliczenie, b¹dŸ czêœciej nie zalicze-
nie przedmiotu. W innej konwencji poszukuje siê znaczenia s³owa „wirtualny” w okreœ-
12)
leniach takich jak bieg³oœæ, sprawnoœæ, odwaga, mêstwo b¹dŸ te¿ skutecznoœæ .
Na gruncie nauki o organizacji i zarz¹dzaniu „wirtualnoœæ” najczêœciej rozumiana
jest wielorako, a wiêc:
!
pozorna, nierealna rzeczywistoœæ przypominaj¹ca realny byt, którym w rzeczywis-
toœci nie jest,
!
byt istniej¹cy, ale podlegaj¹cy nieustannej transformacji,
!
obiekt posiadaj¹cy potencja³, który ujawni siê, gdy zaistnieje taka potrzeba,
!
byt wyobra¿alny,
!
obiekt niemal rzeczywisty,
!
byt prze³amuj¹cy ograniczenia przestrzeni i czasu
.
13)
Pojêcie „organizacja wirtualna” pojawi³o siê we wczesnych latach dziewiêædziesi¹-
tych i nie doczeka³o siê jednolitego zdefiniowania. Ró¿norodne próby zdefiniowania te-
go pojêcia wskazuj¹ jednoczeœnie na jego sta³¹ ewolucjê. Przytaczane okreœlenia zazwy-
czaj akcentuj¹ ró¿ne cechy organizacji wirtualnej, wiêc jej zdefiniowanie naj³atwiejsze
bêdzie poprzez wyró¿nienie jej atrybutów. Wskazuj¹ one na dwie zasadnicze grupy de-
14)
finicji organizacji wirtualnych: w ujêciu procesowym oraz w ujêciu strukturalnym . Ujê-
cie procesowe dotyczy przede wszystkim poszczególnych czynnoœci i dzia³añ organiza-
cji wirtualnej, zaœ podejœcie strukturalne koncentruje siê na elementach tworz¹cych
15)
organizacjê wirtualn¹ oraz na ich wzajemnych wspó³zale¿noœciach
.
3. Cechy organizacji wirtualnej
Pomimo braku jednoznacznej listy wszystkich cech organizacji wirtualnej, przegl¹d
jej okreœleñ pozwala na wyró¿nienie nastêpuj¹cych charakterystycznych cech, determi-
nuj¹cych sposób jej funkcjonowania:
9)
S³ownik Jêzyka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, wydanie elektroniczne, Warszawa 1996.
10)
M. Adamczyk:
Charakterystyka organizacji wirtualnej
, „Gazeta IT” 2005, nr 9 (39).
11)
M. Bednarczyk:
Organizacja wirtualna w zarz¹dzaniu
, „Ekonomika i Organizacja Przedsiêbiorstwa” 2001, nr 6
(617).
12)
K. Kumaniecki:
S³ownik ³aciñsko-polski
, PWN, Warszawa 1981, s. 540.
13)
M. Brzozowski:
Istota organizacji wirtualnej
, „Przegl¹d Organizacji” 2007. nr 2.
14)
W.Saabeel, T. M. Verduijn, I. Hagdorn, K. Kumar:
A Model of Virtual Organization – A Structure and Process
Perspective
, „Electronic Journal of Organizational Virtualness” 2002, nr 1, www.virtual-organization.net;
A.Wassenaar: Understanding and Designing Virtual Organization Form, ,,Newsletter” 1999, nr 1, www.virtual-
organization. net
15)
Interesuj¹ce zestawienie definicji organizacji wirtualnych prezentuje tak¿e M. Brzozowski: op. cit.
10
Œwiat wirtualnych organizacji
!
tymczasowoϾ,
!
koncentracja na kliencie,
!
rozproszenie geograficzne,
!
intensywne wykorzystanie technologii informatycznych,
!
sieciowa struktura organizacyjna,
!
wykorzystanie kluczowych kompetencji swych uczestników
.
16)
Organizacja wirtualna skupia „spo³ecznoœæ” firm i instytucji, jednocz¹c je czêsto tyl-
ko okresowo w zakresie pewnych zadañ poprzez okazjonalne, wspólne cele, wartoœci
i dzia³ania. Powo³ywana jest zatem tymczasowo na okres realizacji okreœlonego zadania,
po czym ulega dekompozycji, zaœ nawet w trakcie realizacji zadania cz³onkowie organi-
zacji wirtualnej mog¹ braæ udzia³ w innych sieciach lub aktywizowaæ nowe. Zmiana ce-
lów dzia³ania mo¿e oznaczaæ rekonfiguracjê sieci i ca³ej organizacji. Dzieje siê tak
w przeciwieñstwie do bardziej tradycyjnych aliansów strategicznych, gdy¿ organizacje
wirtualne rozpadaj¹ siê, gdy zniknie przyczyna wspó³pracy.
Koncentracja na kliencie jest cech¹ nie tylko organizacji wirtualnej, jednak ma w niej
specyficzne znaczenie. Organizacja wirtualna jest powo³ywana niejako specjalnie w od-
powiedzi na potrzeby konkretnego klienta i dla wykonania okreœlonego zadania. Ponad-
to klient mo¿e równie¿ czynnie uczestniczyæ jako podmiot organizacji wirtualnej i na
bie¿¹co braæ udzia³ w realizacji zadania.
Odmiejscowienie dzia³alnoœci, czyli niezale¿noœæ dzia³añ od lokalizacji, nie utrudnia
wspó³pracy odleg³ych terenowo jednostek wskutek wykorzystania technologii informa-
tycznych. W tym sensie wirtualnoœæ oznacza „aprzestrzennoœæ”, czyli „pokonywanie
barier przestrzennych” organizacji.
Dzia³anie niezale¿ne od lokalizacji jest mo¿liwe wskutek zastosowania technologii
informatycznych jako platformy funkcjonowania organizacji wirtualnych. Organizacja
wirtualna opiera siê na sieciach komputerowych takich jak Internet, Intranet czy Ekstra-
net. Coraz potê¿niejsza moc obliczeniowa i miniaturyzacja sprzêtu komputerowego,
a tak¿e zastosowanie coraz bardziej zaawansowanych technik komunikacyjnych niwelu-
je negatywne dla organizacji skutki odleg³oœci geograficznej. Mo¿liwy jest specjalistycz-
ny dostêp do wiedzy i informacji w ci¹gu krótkiego czasu, zaœ dzia³alnoœæ firmy wirtual-
nej mo¿e trwaæ 24 godziny na dobê, jeœli to konieczne. Wreszcie stosowanie odpowied-
nich technologii informatycznych umo¿liwia indywidualne traktowanie ka¿dego u¿yt-
kownika, czyli klienta, dostawcê czy wspó³pracownika (kooperanta).
Organizacje wirtualne najczêœciej przyjmuj¹ strukturê sieciow¹, w której nie wystê-
17)
puj¹ zale¿noœci hierarchiczne . Jak ju¿ wspomniano, jest to struktura dynamiczna,
w której g³ówn¹ rolê spe³nia jednostka koordynuj¹ca dzia³ania, która najczêœciej jest ini-
cjatorem przedsiêwziêcia. Mówi siê tutaj o strukturze tzw. „heterarchii”, która polega na
„rz¹dach niektórych elementów rozmieszczonych w ró¿nych punktach”. Jest ona rezul-
tatem na³o¿enia siê na siebie wielu ró¿nych struktur hierarchicznych zorientowanych
16)
M. Adamczyk, op.cit.
17)
Przedsiêbiorstwo przysz³oœci
, praca zbiorowa pod red. W. Grudzewskiego i I. Hejduk, Difin, Warszawa 2000;
Zarz¹dzanie przedsiêbiorstwem przysz³oœci. Koncepcje, modele, metody
, praca zbiorowa pod red. K. Perechudy,
Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 2000.
11
[ Pobierz całość w formacie PDF ]