Trudności identyfikacji zwłok i szczątków ludzkich w oparciu o dokumentację i badania stomatologiczne, ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]ARCH. MED. SĄD. KRYM., 2009, LIX, 218-224 PRACE ORYGINALNE
Dorota Lorkiewicz-Muszyńska, Marzena Łabęcka, Czesław Żaba,
Margit Kis-Wojciechowska, Janusz Kołowski, Julia Sobol
Trudności identyfikacji zwłok i szczątków ludzkich w oparciu
o dokumentację i badania stomatologiczne*
Difficulties in identification of human corpses and skeletal remains
on the basis of dental records and examinations
Z Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego
w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. n. med. R. Wachowiak
Zakres prowadzonych badań identyfikacyjnych,
na podstawie czaszki, zależy przede wszystkim od
dostępnego i zgromadzonego materiału porównaw-
czego dotyczącego osoby typowanej. Znaczącym
etapem w postępowaniu identyfikacyjnym są badania
odontologiczne, sprowadzające się do porównania
stanu uzębienia badanej czaszki ludzkiej ze stanem
uzębienia typowanej osoby, a ustalonym na podsta-
wie dostępnego materiału porównawczego. Materiał
do badań stanowiły ekspertyzy z zakresu badań
identyfikacyjnych na podstawie czaszki, opracowane
w Katedrze i Zakładzie Medycyny Sądowej Akademii
Medycznej w Poznaniu w latach 1996-2005. Analizie
poddano wyniki 398 ekspertyz z przeprowadzonych
postępowań identyfikacyjnych, w oparciu o badania
348 czaszek. W sumie liczba badań z wykorzystaniem
komputerowej rekonstrukcji twarzy dotyczyła 206
przypadków i 263 badań porównawczych. W opar-
ciu o otrzymane wyniki ustalono, iż spośród 263
przypadków prowadzonych badań porównawczych
tylko w 22 przypadkach dostarczona została doku-
mentacja stomatologiczna.
represents the results of individual stages of the
studies. Odontological tests involving the comparison
of dentition in the examined human skull with the
dentition of the typed person, established by the
available comparative material, represent a significant
element of the identification procedure. The aim of the
investigations was the examination of availability and
usefulness of dental records during the identification
process. The research was based on expert opinions
issued in human-skull based identification processes
and performed at Department of Forensic Medicine,
University of Medical Sciences in Poznan, in the period
between 1996 and 2005. A total of 398 identification
procedures carried out in 348 sculls was analyzed.
The research was mainly identification of an individual
through face reconstruction and a skull/photo
comparison. An overall number of 206 computer
(digital) face-reconstructions and 263 comparison
analyses was done in the above-mentioned period.
Statistically, in only 22 cases out of 263 comparison
analyses some dental records were available. Even
then, dental records were not always relevant. In
4 cases, dental records were either incomplete,
inaccurate or unreadable.
The entire skull-based complex comparative
identification procedure consists of several detailed
studies from different disciplines of science. The
range of the performed studies predominantly
depends on the available and collected comparative
material pertaining to the examined individual and the
final outcome of the complex identification procedure
Słowa kluczowe: identyfikacja, cechy uzę-
bienia, odontologia, dokumentacja stomato-
logiczna
Key words: identification, dentition features,
odontology, dental records
* Autorzy pracy dedykują ją Prof. dr hab. med. Jerzemu Janicy.
Nr 3 219
TRUDNOśCI IDENTYFIKACJI ZWłOK
WSTĘP
Do identyfikacji szczątków posłużyła ujawniona
w piecu laboratoryjnym proteza dentystyczna,
która zachowała się w stanie umożliwiającym
identyfikację. Doktor Nathan Keep, wieloletni
dentysta Parkmana, wykonał protezę na rok
przed śmiercią ofiary. Dysponował on odlewem
uzębienia Parkmana. W sądzie doktor Nathan
Keep, będący decydującym uczestnikiem w pro-
cesie o zabójstwo Parkmana, zademonstrował
cechy spójne w zakresie odlewu i zachowanej
protezy. W obliczu tego dowodu Webster przy-
znał się do popełnionej zbrodni swego wierzy-
ciela. Webster został skazany na karę śmierci
i stracony w 1850 roku [21, 22].
badania odontologiczne w postępowaniu
identyfikacyjnym sprowadzają się do porówna-
nia cech uzębienia badanej czaszki z cechami
uzębienia osoby wytypowanej jako zaginionej,
w oparciu o dostępne materiały porównawcze [2,
6, 8, 15]. ślady po specjalistycznych zabiegach
stomatologicznych, nieprawidłowości wrodzone
uzębienia precyzyjnie i prawidłowo udokumen-
towane w historii choroby, czy też na zdjęciach
radiologicznych mają istotne znaczenie (a niekie-
dy wręcz decydujące) przy ustalaniu tożsamości
zwłok i szczątków ludzkich [1, 16]. badania rozpo-
czyna się od szczegółowej oceny liczby i rodzaju
zachowanych zębów. Następnie niezbędne jest
ustalenie obecnych wypełnień – z uwzględnie-
niem wszelkich szczegółów, tj. liczby wypełnień
w poszczególnych zębach, ich umiejscowienia
oraz rodzaju materiału zastosowanego do wypeł-
nienia. Niezbędna jest również ocena w zakresie
umiejscowienia zębów w zębodołach, cechy
indywidualne, typ zgryzu, ustalenie ewentual-
nych anomalii rozwojowych (zęby zatrzymane,
hipoplazja szkliwa itp.). bardzo przydatne dla
potrzeb identyfikacji są również protezy (pełne,
częściowe), mosty i korony, implanty.
Należy zwrócić uwagę, iż korony zębów
reprezentują jedyną część szkieletu wystają-
cą ponad tkanki miękkie i mogą być badane,
„dokumentowane” poprzez fotografowanie lub
wykonywanie wycisków bez żadnej ingerencji
[6, 14]. Cechy morfologiczne zębów, tj. ich
kształt, rozmiary, ich ustawienie w zębodołach
oraz rozmieszczenie w łuku zębowym często
dostarczają szeregu informacji, które można
uznać za indywidualne, a często wręcz za uni-
kalne [9, 14, 19, 20]. Nawet w przypadku bliźniąt
jednojajowych występują drobne zróżnicowania
w zakresie formy, rozstawienia i ustawienia zę-
bów, co umożliwia ich rozróżnienie [4, 5, 6, 10].
Wysoka świadomość potrzeby dbania o stan
zdrowia przyczynia się do szerokiego korzysta-
badania porównawcze na podstawie czaszki
w teorii dają szerokie możliwości. W praktyce
często ograniczone są one przede wszystkim
dostępnym materiałem porównawczym. Wszel-
kie zgromadzone materiały zażyciowe dotyczą-
ce głowy i cechujące się dobrą jakością, a co za
tym idzie dużą przydatnością, cechuje wysoka
wartość diagnostyczna w identyfikacji.
Powszechnie stosowaną metodą identyfikacji
jest badanie cech uzębienia i porównanie ich
z dostępnymi zażyciowymi danymi odontolo-
gicznymi w postaci kart leczenia stomatologicz-
nego i ortodontycznego, wycisków gipsowych
zębów, dokumentacji z zabiegów protetycznych,
zdjęć radiologicznych [12, 13, 17, 18, 19, 20].
Metodę tę stosuje się w kompleksowym postę-
powaniu identyfikacyjnym na podstawie czaszki,
a także w przypadku, gdy nie można ustalić
tożsamości zwłok za pomocą innych dostęp-
nych metod. Szczególnie jest ona przydatna
w przypadku konieczności identyfikacji zwłok
spalonych, zwęglonych, a także w przypadku
katastrof masowych [3, 11].
Jedną z pierwszych potwierdzonych sądo-
wych analiz dentystycznych była identyfikacja
zwłok Georga Parkmana. Przypadek miał
miejsce w bostonie, w stanie Massachusetts
w 1849 roku na Uniwersytecie Harvarda. Analiza,
którą przeprowadził i przedstawił przed sądem
doktor Nathan Keep była kluczową w procesie
identyfikacji ofiary zabójstwa. Przypadek ten był
prekursorem dla późniejszych spraw, w których
identyfikacja stomatologiczna odegrała istotną,
a nawet kluczową rolę w wyjaśnieniu okoliczno-
ści zbrodni.
Oskarżonym w sprawie zabójstwa był dr
John White Webster, który był nauczycielem
akademickim na Wydziale Medycyny na Uni-
wersytecie Harvarda, gdzie wykładał anatomię.
Webster pożyczył wcześniej pieniądze od
Parkmana. Obaj panowie umówili się w gabi-
necie Webstera celem załagodzenia sprawy
związanej z pożyczką. Od dnia spotkania dr
Parkman nie był już widziany. Tydzień później
rozkawałkowane szczątki ludzkie znalezione
zostały przez portiera w przybudówce nieopodal
gabinetu Webstera. Ponadto części porcela-
nowej protezy i fragmenty czaszki ujawniono
w piecu laboratoryjnym znajdującym się na
terenie laboratorium należącym do Webstera.
Wszystkie okoliczności związane z zaginięciem
Parkmana i miejscem ujawnienia szczątków
ludzkich rzuciły cień podejrzenia na Webstera.
220 Nr 3
Dorota Lorkiewicz-Muszyńska
nia z wszelkiego rodzaju usług medycznych,
w tym także stomatologicznych. Każde lecze-
nie stomatologiczne i badanie oceniające stan
uzębienia winno być udokumentowane w kar-
totekach, co niejednokrotnie jest podstawą do
identyfikacji odontologicznej.
Uwzględniając, poza powyższymi kryteriami,
ogromne zróżnicowanie wynikające m.in. ze
zmian nabytych w drodze leczenia, obecne w zę-
bach wypełnienia, użyte do wypełnienia mate-
riały, braki w wyniku ekstrakcji, obecność protez
oraz różnego typu aparatów ortodontycznych,
anomalii rozwojowych, zaburzenia liczby zębów
(pozorne, rzeczywiste), niedorozwój szkliwa
– uzębienie można uznać za cechę wysoce in-
dywidualną, odgrywającą w identyfikacji rolę tak
ważną, jak odciski palców czy też badania DNA
[6]. Niekiedy można mówić wręcz o wyższości
uzębienia jako cechy identyfikacyjnej nad dak-
tyloskopią czy badaniami DNA – z uwagi m.in.
na: trwałość (zmiany pośmiertne); odporność na
wysoką temperaturę (zęby mogą być rozgrzane
do bardzo wysokich temperatur bez znaczącego
wpływu na ich mikrostrukturę); powszechność
i dostępność dokumentacji stomatologicznej
w stosunku do daktyloskopii (pobieranie i prze-
chowywanie odcisków palców jest znacznie
ograniczone i zawężone do osób posiadających
kartoteki policyjne) [6].
Podobnie jest w przypadku większości pro-
cesów leczniczych, w wyniku których pacjent
wraca do zdrowia bez widocznych śladów po
przebytej okresowo chorobie. Jeżeli choroba
lub zabieg pozostawiły w zakresie tkanek mięk-
kich ślady (zmiany, blizny itd.) to są one bardzo
nietrwałe i w następstwie szybko postępujących
zmian pośmiertnych bezpowrotnie znikają.
Wszelkiego rodzaju zabiegi chirurgiczne w za-
kresie kośćca, z punktu widzenia identyfikacji,
niewątpliwie są nośnikiem bardzo ważnych
i unikalnych informacji o osobie i mają ogrom-
ne znaczenie w procesie ustalania tożsamości
zwłok i szczątków ludzkich. Tego typu przypadki
nie są jednak tak powszechne jak korzystanie
z usług lekarza stomatologa [6].
Celem pracy było dokonanie analizy dostęp-
ności dokumentacji porównawczej, a szczegól-
nie dokumentacji stomatologicznej i radiologicz-
nej umożliwiającej analizę porównawczą cech
uzębienia w postępowaniu identyfikacyjnym.
czaszki, a opracowane w Katedrze i Zakładzie
Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Po-
znaniu w latach 1996-2005. Analizie poddano
398 ekspertyz z przeprowadzonych postępowań
identyfikacyjnych, w oparciu o badania 348
czaszek, z wykorzystaniem metody rekonstruk-
cji twarzy i badań porównawczych. badania
z wykorzystaniem komputerowej rekonstrukcji
twarzy wykonano w liczbie 206 (co stanowiło
44% badań identyfikacyjnych) oraz badania
porównawcze przeprowadzono w liczbie 263 (co
stanowiło 56% badań identyfikacyjnych).
Liczba przeprowadzonych badań identyfika-
cyjnych różniła się od liczby czaszek poddanych
procesowi identyfikacji. Różnice te wynikały
z faktu, iż w niektórych przypadkach jedna
czaszka poddana była badaniom porównaw-
czym z wykorzystaniem materiałów dotyczących
dwóch i więcej osób. W ocenie liczby przepro-
wadzonych badań postępowanie identyfikacyj-
ne dotyczące każdej z osób stanowiło osobne
badanie.
W przypadkach kiedy dostępna była doku-
mentacja stomatologiczna, prowadzona była
szczegółowa jej analiza i opracowany diagram
uwzględniający wszystkie dane dotyczące cech
uzębienia i prowadzonych zabiegów. Opis cech
uzębienia zawierał opis dotyczący zachowanych
zębów, braków zażyciowych i pośmiertnych,
cech nabytych w procesie leczenia zachowaw-
czego, cech łuku zębowego szczęki i żuchwy,
rodzaju zgryzu, ewentualnych anomalii w umiej-
scowieniu zębów w łuku i zębodołach (rotacje,
wysunięcie w kierunku policzkowym/wargowym,
językowym), anomalii rozwojowych (cech indy-
widualnych uzębienia w postaci m.in. anomalii
liczby zębów – zęby zatrzymane, nieukształto-
wanie się zawiązków zębowych, niedorozwoju
szkliwa). Opis uzębienia prowadzony był zgod-
nie ze stosowaną terminologią i oznaczeniami
zębów według międzynarodowego systemu
F.D.I. (Federation Dentaire Internationale).
Postępowanie identyfikacyjne prowadzone
było ze szczególnym uwzględnieniem cech
uzębienia i zgryzu, zmian układu zębowego
w wyniku leczenia zachowawczego, leczenia
protetycznego czy też widocznych anomalii
rozwojowych.
Przeprowadzona analiza materiału pozwoliła
na podział poszczególnych przypadków na czte-
ry grupy w zależności od dostępnych materiałów
porównawczych:
I. Dostępne tylko zdjęcia fotograficzne.
II. Dostępne zdjęcia fotograficzne i dokumen-
tacja stomatologiczna.
MATERIAł I METODY
Materiał do badań stanowiły ekspertyzy z za-
kresu badań identyfikacyjnych na podstawie
Nr 3 221
TRUDNOśCI IDENTYFIKACJI ZWłOK
III. Dostępne zdjęcia fotograficzne i zdjęcia
radiologiczne.
IV. Dostępne zdjęcia fotograficzne, doku-
mentacja stomatologiczna i zdjęcia ra-
diologiczne.
Tabela I. Dane ilościowe i procentowe dotyczące przy-
datności dokumentacji stomatologicznej, a dostępnej
w badaniach porównawczych przeprowadzonych
w latach 1996-2005.
Table I. Quantitative and percentage data on the
usability of dental records available in comparison
procedures in the period 1996-2005.
Dokumentacja
stomatologiczna
Dental documentation
WYNIKI
Wyniki z przeprowadzonej analizy przedsta-
wiono na rycinie 1.
Jak wynika z ryciny, w 229 (87%) przypad-
kach spośród 263 przeprowadzonych badań
identyfikacyjnych dostępne były tylko zdjęcia
fotograficzne, w 19 (7%) przypadkach dostępne
były jednocześnie zdjęcia fotograficzne i do-
kumentacja stomatologiczna; w 12 (5%) przy-
padkach dostępne były jednocześnie zdjęcia
fotograficzne i zdjęcia radiologiczne; w 3 (1%)
przypadkach dostępne były jednocześnie zdjęcia
fotograficzne, dokumentacja stomatologiczna
i zdjęcia radiologiczne.
Ilość przypadków
Number of cases
%
Przydatna / Useful 18
82
Nieprzydatna / Useless
Nieaktualna, błędy,
nieczytelna / Invalid,
errors, illegible
4
18
Dokumentacja dostępna /
Records available
Razem / Total
22
100
Jednym z zasadniczych etapów badań an-
tropologicznych czaszki są badania stanu jej
uzębienia. Dane z tych badań są niezbędne dla
potrzeb porównawczych badań odontologicz-
nych w przypadku dysponowania dokumentacją
stomatologiczną. W związku z powyższym pod-
jęto się oceny stanu uzębienia wszystkich 348
czaszek poddanych badaniom identyfikacyjnym
w latach 1996-2005. Utworzono w tym celu
trzy grupy, do których zaliczano poszczególne
czaszki pod względem stanu ich uzębienia:
dobry, średni, zły.
Należy zaznaczyć, iż oceny tej dokonano
pod kątem przydatności cech uzębienia w ba-
daniach identyfikacyjnych. Uwzględniano więc
wszystkie cechy, również pośmiertnie, np. braki
czy uszkodzenia.
Z ryciny nr 2 wynika, iż spośród 348 (100%)
identyfikowanych czaszek 67 czaszek, co sta-
nowiło 19%, cechowało się dobrym stanem
uzębienia z punktu widzenia potrzeb badań
identyfikacyjnych; 84 czaszki, co stanowiło 24%,
cechowało się średnim stanem uzębienia, a 197
czaszek, co stanowiło 57%, cechowało się złym
stanem uzębienia.
W kolejnej fazie oceny cech uzębienia do-
konano analizy czaszek cechujących się złym
stanem uzębienia, pod kątem przyczyny takiego
stanu. W trakcie analizy materiałów utworzono
cztery grupy, do których zaliczono poszczególne
czaszki. Dane zawiera rycina nr 3. Z ryciny nr 3
wynika, iż spośród 197 czaszek, co stanowiło
100% czaszek cechujących się złym stanem
uzębienia, w przypadku 117 czaszek (60%) zły
stan uzębienia spowodowany był licznymi bra-
kami zażyciowymi, w przypadku 8 czaszek (4%)
Ryc. 1. Dostępność materiałów w badaniach porów-
nawczych – dane ilościowe i procentowe ogółem.
Fig. 1. Availability of comparison material in identification
procedures – quantitative and percentage data (in
general).
W wyniku przeprowadzonych badan ustalo-
no, iż w sumie dokumentacja stomatologiczna
dostępna była jedynie w 22 przypadkach. Nie
zawsze dostarczona dokumentacja stoma-
tologiczna była przydatna w postępowaniu
identyfikacyjnym. Spośród 22 przypadków, w 4
była ona nieprzydatna. Zestawienie prezentuje
tabela nr I.
222 Nr 3
zły stan uzębienia spowodowany był licznymi
brakami pośmiertnymi, w przypadku 58 czaszek
(29%) zły stan uzębienia spowodowany był
licznymi brakami zażyciowymi i pośmiertnymi
jednocześnie, w przypadku 14 czaszek (7%)
zły stan uzębienia spowodowany był brakami
zażyciowymi i pośmiertnymi oraz nieleczoną
próchnicą.
tologiczna. Wyniki tej analizy przedstawiono na
rycinie 4.
Dokonano również analizy danych dotyczą-
cych wyniku badań porównawczych w przypad-
kach dysponowania przydatnej dokumentacji
stomatologicznej. Wyniki tej analizy przedsta-
wiono na rycinie 5.
Ryc. 2. Dane ilościowe i procentowe dotyczące stanu
uzębienia czaszek poddanych badaniom identyfika-
cyjnym w latach 1996-2005 ogółem.
Fig. 2. Quantitative and percentage data on the
state of dentition of skulls examined in the period
1996-2005.
Ryc. 4. Dane dotyczące stanu uzębienia badanych
czaszek w przypadkach dysponowania przydatnej
dokumentacji stomatologicznej.
Fig. 4. Data on the state of dentition of examined
skulls in cases with available dental records.
Ryc. 3. Dane liczbowe i procentowe dotyczące
przyczyn złego stanu uzębienia czaszek poddanych
badaniom identyfikacyjnym w poszczególnych latach
1996-2005.
Ryc. 3. Quantitative and percentage data on the cause
of poor condition of dentition of skulls examined in
the period 1996-2005.
Ryc. 5. Dane dotyczące wyniku badań porównaw-
czych w przypadkach dysponowania przydatnej
dokumentacji stomatologicznej.
Fig. 5. Results of comparison analyses in cases of
available dental records.
W kolejnej fazie prowadzonych badań z za-
kresu cech uzębienia identyfikowanych czaszek,
dokonano zestawienia danych dotyczących
stanu uzębienia badanych czaszek oraz wyniku
badań porównawczych w tych przypadkach,
w których dostępna była dokumentacja stoma-
Spośród 18 przypadków, w których dostępna
dokumentacja stomatologiczna była przydatna
w 9 przypadkach czaszki cechowały się dobrym
stanem uzębienia (co umożliwiało szczegółową
analizę porównawczą), w 3 przypadkach czasz-
ki cechowały się średnim stanem uzębienia
i w 6 przypadkach czaszki cechowały się złym
stanem uzębienia.
Spośród 18 przypadków, w których dostępna
dokumentacja stomatologiczna była przydatna
w 11 wynik badań identyfikacyjnych był pozy-
tywny a w 7 przypadkach wynik badań identyfi-
kacyjnych był negatywny.
Dorota Lorkiewicz-Muszyńska
[ Pobierz całość w formacie PDF ]