tr-edu-sc08-barwy-przyrody, edukacja, wykłady i notatki, Tryptyk warszawski
[ Pobierz całość w formacie PDF ]Warszawski Tryptyk Edukacyjny
Do wykorzystania na lekcjach:
biologii, przyrody, geogra i,
zyki, chemii, plastyki.
Barwy warszawskiej przyrody
Marek Ostrowski
poziom: gimnazjum
Cele ogólne lekcji
- rozpoznawanie i wydzielanie na zdjęciach lotniczych i satelitarnych obszarów drze-
wostanów i ich klasy kacja
- kształtowanie umiejętności rozpoznawania środowiska przyrodniczego na podstawie
widzianych obiektów (ich kształtów, tekstury i kolorów)
- rozwijanie umiejętności rozpoznawania cech środowiska przyrodniczego na podstawie
kolorów drzew
- kształcenie umiejętności dostrzegania i interpretowania relacji między barwą a ro-
dzajem zjawisk, charakterem obiektów i typem środowiska
- nabywanie umiejętności nowoczesnych (teledetekcyjnych, satelitarnych) metod ana-
lizy środowiska.
Środki dydaktyczne
- zdjęcia lotnicze i satelitarne:
•
Lasek Bielański, w:
Tryptyk Warszawski: Oblicze Sawy
, s. 201
•
zdjęcia lotnicze powierzchni lasu w różnych fazach wegetacji
•
zdjęcie satelitarne w:
Tryptyk Warszawski: Spojrzenie Warsa,
s. 11
•
Spojrzenie Warsa
, s. 37, 53, 59, 71, 105, 177, 184-185 oraz
Oblicze Sawy
, s. 107,
153
- informacje o barwach liści i barwnikach – materiał pomocniczy dla nauczyciela
(zał. 1)
- fotomapa Warszawy. Fotomapa jest dostępna pod adresem: www.samper.pl
(ortofotomapa 2001 – Obrazowa Baza Danych Varsovia.pl)
- ewentualnie GPS.
Metody i formy pracy
- praca zbiorowa
- praca indywidualna
- krótki wykład, pogadanka
- miejsce: na lekcji w szkole, przy komputerze, prace terenowe.
83
Barwy warszawskiej przyrody
Przebieg lekcji
Wstęp
q
Zapoznaj uczniów z celami lekcji
q
Zachęć uczniów do przyjrzenia się zdjęciom, a następnie rozpoznania występujących na
nim obiektów i zjawisk. Wyłumacz, że analiza zdjęć przypomina pracę detektywistyczną,
wymagającą wyobraźni i wiedzy.
Część główna
WIDZĘ
Wyświetl na ekranie lub rozdaj uczniom przygotowane zdjęcie satelitarne Warszawy (
Spojrzenie
Wa r s a
, s. 199). Poproś o wskazanie obszarów leśnych. Zapytaj, jakie cechy spowodowały, że dane
pola obrazowe na obrazie satelitarnym zostały sklasy kowane przez nich jako obszary leśne.
Następnie przedstaw poniższe zdjęcie:
q
Uczniowie zapisują na kartkach pierwsze własne spostrzeżenia, które nasunęły się im po
obejrzeniu fotogra i.
q
W podsumowaniu tego etapu lekcji zapisz na tablicy spostrzeżenia uczniów, zwracając
uwagę na:
- różnorodność kolorystyczną powierzchni lasu
- charakterystyczne zabarwienie lewej części obrazu w ciepłych odcieniach barw, prawej zaś
w kolorze ciemnej zieleni (z barwną wyspą w intensywnym kolorze pomarańczowym)
84
y
Warszawski Tryptyk Edukacyjny
- różnorodność nie tylko pod względem koloru, lecz także tekstury (rysunku i struktury
powierzchni). Wśród cech określających własności powierzchni można wymienić: rodzaje
kształtów, homogenność, zwartość, ciągłość itd. Czy te cechy znalazły się w spostrzeże-
niach uczniów? Czy uczniowie potra ą systematycznie podchodzić do postawionych
przed nimi zadań? Odpowiedzi na te pytania powinny znaleźć się w ocenie zdolności
analitycznych uczniów w kolejnym punkcie lekcji.
y
ANALIZUJĘ
Nauczyciel
q
Poproś uczniów, aby podzielili powierzchnię lasu widocznego na zdjęciu na obszary na
podstawie zróżnicowania kolorów. Zwróć uwagę, że obszar w barwach ciepłych jest nie
tylko niejednorodny sam w sobie, ale ponadto zróżnicowany przestrzennie – w górnej czę-
ści widoczna jest jasna dominanta koloru żółtego, w dolnej – ciemniejsza dominanta barw
pomarańczowoczerwonych.
q
Poproś uczniów, aby podzielili powierzchnię lasu tym razem na podstawie różnic szorstko-
ści (tekstury) powierzchni. Czy istnieje zależność między barwą a formami powierzchni?
Biorąc pod uwagę uzyskane zależności między barwą a strukturą powierzchni wnioskują
oni, czy na podstawie obu cech są w stanie rozpoznać rodzaje drzew. W której części obrazu
przeważają drzewa liściaste? Czy występują na zdjęciu drzewa iglaste?
q
Poleć uczniom, aby na podstawie kolorów, na które przebarwiła się część drzew liściastych
(zwłaszcza kolorów żółtych, pomarańczowych i czerwonych) rozpoznali porę roku.
q
Poleć uczniom, aby wyjaśnili, dlaczego przeważają właśnie takie kolory liści.
Zielony chloro l uległ enzymatycznemu rozłożeniu. Zmniejszające się stężenie chloro lu pozwoliło
na ujawnienie się pozostałych barwników, zwłaszcza współwystępujących karotenoidów: żółtych
lub brunatnych ksanto lów, pomarańczowego karotenu i czerwonych antocjanów, które zawiera sok
komórkowy. Rośliny, które nie przebarwiają się na zimę, zachowując cały czas kolor zielony, mogą być
drzewami iglastymi.
y
DZIAŁAM
Nauczyciel
q
Wypisz na tablicy barwniki roślinne.
q
Podaj uczniom wykaz związków chemicznych występujących w roślinach, które odpowia-
dając za kolory.
q
Pomóż uczniom w napisaniu notatki zawierającej odpowiedzi na pytania:
-
jak człowiek postrzega barwniki
w kategoriach zmysłowych i estetycznych?
▶
plastyka
-
jakie własności zyczne (pochłanianie i odbijanie, zwłaszcza w zakresie promienio-
wania od ultra oletowego do podczerwonego) mają barwniki?
▶
zyka
-
jakie funkcje biologiczne pełnią barwniki i w jakich okresach wegetacji występują?
q
Uzupełnij wiadomości uczniów (patrz: zał. 1).
q
Umieść w widocznym miejscu de nicje:
Kolor
– wrażenie zmysłowe wywołane oddziaływaniem określonego zakresu/zakresów promieniowania
elektromagnetycznego na receptory (czopki) w narządzie wzroku.
Tekstura (szorstkość)
– wrażenie wywołanie dostrzeżeniem uporządkowania elementów powierzchni,
odbierane jako powtarzająca się wzorzysta struktura wzoru przestrzennego, odbierana dotykowo lub
optycznie, na przykład jako chropowatość, szorstkość etc.
Nauczyciel w zależności od potrzeb i możliwości uczniów (na podstawie własnej oceny) wy-
biera poniższe zadania do wykonania na lekcji i w terenie:
85
Barwy warszawskiej przyrody
Zadanie 1. Rozpoznawanie gatunków drzew na podstawie barwy
Polecenia i pytania:
1. Określcie, które z drzew lub grupy drzew występujących na zdjęciu to drzewa liściaste,
a które iglaste. Następnie uzasadnijcie swoje decyzje.
2. Obrysujcie na zdjęciu korony każdego drzewa.
3. Czy jesteście pewni, że obrysowane fragmenty odpowiadają pojedynczym drzewom?
Odpowiedź na pytanie nr 3 być może wymaga postawienia pytania pomocniczego: czy łatwo jest
wydzielić koronę pojedynczego drzewa wśród innych? Na koronę drzewa składają się korony poszczegól-
nych konarów często tak rozbudowane, że z powietrza przypominają osobne drzewa. Analizując strukturę
powierzchni lasu (tzw. dach lasu) często mamy wrażenie większej liczby drzew niż w rzeczywistości.
Również liście poszczególnych konarów lub wybrane sektory drzewa mogą przebarwiać się w warunkach
naturalnych w różnym czasie (np. zależnie od kondycji poszczególnych konarów lub ekspozycji na światło).
Może więc zdarzyć się, że jedne konary będą już przebarwione, gdy inne będą nadal zielone, co dodatkowo
może wprowadzać w błąd. W rezultacie oceny na podstawie analizy kolorystycznej i tekstualnej możemy
popełniać istotne błędy w rozpoznaniu. To, co wydaje się koroną jednego drzewa, może być tylko jednym
z jego konarów. Są to częste pomyłki nawet specjalistów interpretujących powierzchnie lasów.
Patrząc z powierzchni ziemi bezbłędnie dostrzegamy zróżnicowanie kolorystyczne w obrębie jednego
drzewa, gdyż widzimy, że różnie zabarwione konary wyrastają z tego samego pnia. W wypadku zdjęć
lotniczych nie jest to już takie oczywiste. Nie widząc, do którego drzewa należy dany konar, możemy
potraktować go jako osobne drzewo lub zaliczyć, na zasadzie pokrewieństwa kolorystycznego, wręcz
jako część sąsiedniego drzewa.
Wnioski:
Na podstawie przebarwienia liści nie jesteśmy w stanie określić z całkowitą pewnością przynależ-
ności konarów do określonego drzewa. Na podstawie kolorów i rodzaju przebarwień jesteśmy natomiast
w stanie opisać cechy pozwalające stwierdzić typ lub gatunek drzewa lub stan wegetacji.
4. Na podstawie kolorów liści opiszcie rozpoznane cechy drzew i procesy biologiczne, które
się w nich dokonały.
5. Podajcie matematyczną de nicję zbioru. ▶
matematyka
6. Jakie zbiory i ich własności można wyróżnić w wypadku struktur rozpoznanych na zdjęciu?
▶
matematyka
7. W którym wypadku jedno drzewo należy do dwóch lub więcej zbiorów (na przykład jedno-
cześnie należy do zbioru drzew, jego część
może należeć do zbioru konarów przebar-
wionych na żółto, a jednocześnie do zbioru
drzew liściastych)? Jakie są relacje logiczne
lub przestrzenne między tymi zbiorami?
▶
matematyka
8. Czy na podstawie kolorów liści
można określić gatunek drzewa?
Zadanie 2. Analiza porównawcza
Polecenia i pytania:
1. Porównajcie zdjęcie otwierające
scenariusz ze zdjęciem zimowym za-
mieszczonym w
Obliczu Sawy
na s. 201.
Zdjęcie to pokazuje fragment lasu w re-
zerwacie Lasek Bielański.
2. Dokonajcie analizy zdjęcia we-
dług procedury: WIDZĘ – ANALIZUJĘ
– DZIAŁAM.
86
Warszawski Tryptyk Edukacyjny
3. Czy zdjęcie jesienne i zimowe pokrywają się przestrzennie choćby częściowo?
4. Jeżeli pojawiły się wątpliwości lub trudności w identy kacji pomocne może okazać się
poniższe zdjęcie.
5. Jaka jest różnica między
zdjęciami jesiennymi: pierwszym
i przedstawionym powyżej? Które
z tych dwóch zdjęć wykonane było
wcześniej i czy można rozpoznać to
po przebarwieniu liści? Czy w tym
wypadku rozpoznanie drzew igla-
stych nasuwa problemy? Jeżeli tak,
to dlaczego?
6. Czy dzięki porównaniu
zdjęć jesiennych wykonanych
w kolejnych fazach przebarwiania
się liści i ich opadania udaje się
dokładnie określić, które konary
należą do jednego drzewa? Czy
łatwo jest identy kować drzewa
na zdjęciach zimowych?
7. Jakie gatunki drzew można
rozróżnić w okresie zimowym na
podstawie obecności liści (liście
dębowe opadają często pod koniec zimy) lub igieł, ich koloru (drzewa iglaste zimozielone, a mo-
drzewie żółkną i tracą igły dopiero na początku zimy) oraz na podstawie kształtów i rozłożystości
koron (np. dęby, brzozy)?
8. Narysujcie schematycznie charakterystyczne sylwety poszczególnych gatunków drzew wi-
dziane z perspektywy naziemnej. Rysunki te mogą być pomocne w rozpoznawaniu i interpretacji
drzewostanu na zdjęciach z lotu ptaka.
9. Czy na podstawie rysunku (tekstury) konarów drzew uschniętych możecie określić wiek
drzew? Jeżeli są to drzewa wielowiekowe, gdzie w Warszawie znajduje się skupisko tak wielu sta-
rych dębów, liczących setki lat?
10. Przypatrz się jeszcze raz uważnie drzewom na pierwszym zdjęciu. Czy wszystkie drzewa
są żywe?
Zadanie 3. Rozpoznawanie i wnioskowanie o lokalizacji zdjęcia
Pytania
1. Gdzie w Warszawie znajduje się rezerwat Lasek Bielański? Wskaż ten obszar na fotomapie
Warszawy. Oblicz jego powierzchnię korzystając z załączonych przy fotomapie narzędzi ArcView.
Zlokalizuj miejsce wykonania zdjęcia zamieszczonego w
Obliczu Sawy
. Jaka jest odległość kępy
drzew iglastych od ul. Dewajtis? Określ ich współrzędne geogra czne.
2. Z jaką dokładnością można określić szerokość
i długość płatu lasu na podstawie zdjęcia?
W jakich jednostkach można ja wyrazić (np. w metrach lub w liczbie drzew na jednostkę po-
wierzchni – traktując drzewo jako jednostkę przestrzenną)? ▶
matematyka
Zadanie 5. Warsztaty terenowe. Wery kacja wniosków i zadań
Cele
- wypracowanie umiejętności orientacji w przestrzeni
- kształtowanie umiejętności odszukiwania konkretnych miejsc w przestrzeni na podstawie
rozpoznanych na obrazach lotniczych obiektów oraz ich wzajemnych relacji i odnajdywania
ich odpowiedników w terenie.
87
[ Pobierz całość w formacie PDF ]