tr-edu-sc06-wisla-w-srodowisku, edukacja, wykłady i notatki, Tryptyk warszawski
[ Pobierz całość w formacie PDF ]Warszawski Tryptyk Edukacyjny
Do wykorzystania na lekcjach:
geogra i, zyki, historii.
Wisła
w środowisku geogra cznym
oraz krajobrazie miasta
Joanna Angiel
poziom: gimnazjum
Cele lekcji
- rozwijanie zmysłu obserwacji i umiejętności interpretacji zdjęć lotniczych
- dostrzeganie Wisły jako ważnego składnika środowiska geogra cznego Warszawy
oraz
- istotnego elementu (dominanty) krajobrazu Warszawy
- kształtowanie świadomości wartości rzeki Wisły z punktu widzenia mieszkańca
Warszawy.
Środki dydaktyczne
- wycięte z brystolu kontury Warszawy, niebieskie wstążki, strzałki z papieru z napisem
N (North – kierunek północny)
- plany Warszawy
- zdjęcia lotnicze:
Tryptyk Warszawski
, tom
Spojrzenie Warsa
-
Formy, metody i techniki pracy:
- praca w grupach, praca indywidualna
- praca z planem miasta, zdjęciami lotniczymi, pogadanka, mapa mentalna.
Przebieg lekcji
Uwaga: przed lekcją przygotuj 6-8 wyciętych z kartonu obrysów Warszawy (posłuż się w tym
celu np. schematem służącym jako skorowidz w wybranym książkowym planie Warszawy lub
ortofotomapą miasta) oraz tyle samo niebieskich tasiemek (wstążeczek) bawełnianych. Po-
trzebne też będą (w tej samej liczbie) wycięte z kolorowego, np. czerwonego papieru strzałki
z napisem N.
73
fotomapa Warszawy. Fotomapa jest dostępna pod adresem www.samper.pl
(ortofotomapa 2001 – Obrazowa Baza Danych Varsovia.pl).
Wisła w środowisku geogra cznym oraz krajobrazie miasta
Wstęp
Jako mieszkańcy stolicy obserwujemy zazwyczaj środowisko, w którym żyjemy – Warszawę,
z pozycji człowieka spacerującego po mieście. Dziś oderwiemy się od powierzchni ziemi, uniesiemy
się ponad nią i spojrzymy na swoje miasto z wysoka. Jest to widzenie szersze, inne... Wykorzystamy
dziś, oprócz znanego nam planu miasta, zdjęcie satelitarne, a przede wszystkim – zdjęcia lotnicze
Warszawy i jej okolic.
WIDZĘ
Zadanie dla uczniów: spójrzcie na zdjęcie satelitarne powyżej. Przedstawia ono Warszawę i jej
okolice z wysokości ok. 700 km. Jest ono jak barwny, nowoczesny obraz z galerii sztuki. Tworzy
mozaikę barw, których jeszcze nie umiemy przeczytać i odkryć ich treści. Napiszcie, co widzicie
na zdjęciu.
ANALIZUJĘ
Nie zobaczymy na tym zdjęciu Pałacu Kultury, choć wprawne oko wypatrzy wiele innych
charakterystycznych obiektów, dzięki analizie których będziemy w stanie nadać znaczenie i po-
wiedzieć, jaką pełnią funkcję: ulice, osiedla, kompleksy zieleni, pasy lotnisk, stadiony sportowe.
W trakcie analizy obrazu zastanowimy się, czy na pewno jesteśmy spostrzegawczy i wszystko, co
istotne, zostało przez nas dostrzeżone na poprzednim etapie. Czy dostrzegliśmy pewien ważny,
charakterystyczny element miasta – jego znak rozpoznawczy i orientacyjny przecinający całe
miasto.
Poproś ucznia o powieszenie w widocznym miejscu ściennego planu Warszawy, tak by ucznio-
wie mogli odczytać ze zdjęcia i z planu – o którym elemencie mówisz.
y
DZIAŁAM
Część I. Wisła jako znak rozpoznawczy stolicy
Celem powyższego zadania jest znalezienie odpowiedzi na pytanie – który element środowiska
geogra cznego jest najlepiej widoczny na zdjęciu i planie?
74
y
y
Warszawski Tryptyk Edukacyjny
Odpowiedź na to pytanie powinna być podana na podstawie analizy zdjęcia satelitarnego.
Na pytanie to odpowiemy również, posługując się wyciętym z kartonu konturem Warszawy
i niebieską wstążką lub taśmą.
q
Rozdaj uczniom tyle kartoników i wstążek, aby jeden komplet wystarczył na 4 lub 5 osób.
Podziel uczniów na grupy 4- lub 5-osobowe. Poproś, by uczniowie odpowiedzieli na py-
tanie: Co obrazuje kartonik, a co niebieska wstążka? Jaki jest związek między Warszawą, a ową
wstążką?
Podsumuj odpowiedzi, a następnie poleć uczniom, by ułożyli na kartoniku wstążkę w ten sposób,
w jaki widzą oni przebieg granatowej nitki na zdjęciu satelitarnym. Odpowiednio położona strzałka
N ma wskazywać, gdzie jest kierunek północny. Sprawdź poprawność wykonania zadania.
q
Zapisz na tablicy temat lekcji. Poproś, by uczniowie odrysowali w zeszycie kontur Warszawy
z kartonowego szablonu, narysowali Wisłę i zaznaczyli kierunek N. Poproś, by uczniowie podpisali
rysunek; ma to być jednocześnie odpowiedź na wyżej postawione pytanie: gdzie leży Warszawa?
Co jest jej znakiem rozpoznawczym?
Poprawność udzielonych odpowiedzi (podpisów) potwierdza zdjęcie lotnicze na s. 13. Widzimy
na nim dominantę oraz temat zdjęcia i naszych re eksji – srebrzystą wstęgę Wisły (a zatem nie
zawsze jest to niebieska wstążka czy granatowa nitka), która lśni na skutek odbicia od powierzchni
wody promieni słonecznych. ▶
zyka
Potwierdzenie faktu, że Wisła jest wizualną, przyrodniczą
dominantą warszawskiego krajobrazu znajdziesz także na zdjęciach na s.193 i 194.
q
Zdjęcie w tomie
Spojrzenie Warsa
przedstawia Wisłę wpływającą do Warszawy. Uczniowie
powinni określić, w którą stronę płynie woda w rzece i kierunek wykonania zdjęcia (jest to bowiem
zdjęcie perspektywiczne). Pomocna w tym jest analiza obrazu: u dołu zdjęcia widać oczyszczalnię
ścieków w Wilanowie, znajdującą się na lewym brzegu Wisły (patrz plan Warszawy i elektroniczna
ortofotomapa). Uczniowie porównując obiekty zidenty kowane na zdjęciu i zlokalizowane na planie
miasta określą kierunek płynięcia wód rzeki (Wisła widoczna na zdjęciu płynie zatem „ku nam”
(w dół zdjęcia z górnego prawego rogu ku lewemu – dolnemu). Poproś uczniów, by tak położyli
na zdjęciu kolorową strzałkę z napisem N, by pokazywała ona kierunek północny.
Udostępnij uczniom zdjęcia z tomu
Spojrzenie Warsa,
s. 27, 61, 113, 164, 192. Warto odnieść
się również do obrazów Wisły zamieszczonych w drugim tomie
Tryptyku Warszawskiego:
Oblicze
Sawy
. Zdjęcia te ukazują dwojaką Wisłę: „dziką” i „miejską” lub inaczej mówiąc: nieujarzmioną
i ujarzmioną (lub nieuregulowaną i uregulowaną). Nie mów o tym na razie uczniom – ich zada-
niem będzie właśnie dojście do tego wniosku.
Poproś, by uczniowie podzielili te zdjęcia na dwie grupy według własnego uznania i „klucza”.
Następnie poproś o ujawnienie i zaprezentowanie owego „klucza” oraz o opisanie Wisły (cech
charakterystycznych) w obu przypadkach.
Pokaż uczniom na planie Warszawy lub na ortofotomapie, gdzie można odnaleźć takie wiślane
krajobrazy albo poproś o to ich samych – wykorzystaj w tym celu podpisy zdjęć.
Część III. Wisła jako element środowiska geogra cznego
Wisła – zarówno ta naturalna, jak i uregulowana jest elementem środowiska geogra cznego
Warszawy. Poproś uczniów o rozpoznanie, które pozostałe elementy środowiska geogra cznego
widoczne są na zdjęciach otrzymanych podczas wykonywania poprzedniego zadania.
Istotnym składnikiem środowiska geogra cznego jest rzeźba terenu. Jedną z ważnych, o ile nie
najważniejszych, form ukształtowania powierzchni Warszawy jest dolina Wisły. Rzeka płynie tu
w dnie szerokiej doliny, której lewe zbocze tworzy charakterystyczną dla stolicy tzw. skarpę warszaw-
ską. Przy niskich i średnich stanach wody rzeka płynie w korycie (najniżej położonej części doliny),
przy wysokich – może wystąpić z koryta i zalać tereny nisko położone w szerokim dnie doliny.
q
75
q
Część II. Wisła naturalna i uregulowana
q
Poleć uczniom, by do powyższego tekstu wybrali właściwe zdjęcia lotnicze (
Spojrzenie Warsa
,
s. 16, 37, 48. Uwaga – ostatnie z nich przedstawia dolinę Wisły w rejonie Czerska).
Wisła w środowisku geogra cznym oraz krajobrazie miasta
Gdyby warszawska skarpa wiślana i tereny położone w dnie doliny Wisły nie były zabudowane,
wyglądałoby to podobnie do obrazu widocznego na zdjęciu na s. 35. Poproś uczniów o pokazanie
na nim zbocza doliny, widocznego po lewej stronie Wisły oraz górną krawędź wiślanej skarpy. Taka
rzeźba terenu oraz bliskość wielkiej rzeki była dawniej korzystna dla lokalizacji grodów i życia ich
mieszkańców. Poproś uczniów o opisanie, jakie przynosiło to korzyści i jak kształtowało rozwój
cywilizacyjny tego rejonu. ▶
historia
q
Warszawska skarpa wiślana była miejscem naturalnie obronnym, a także – w wiekach póź-
niejszych miejscem atrakcyjnym ze względów estetycznych, krajobrazowych, reprezentacyjnych.
Na jej górnej krawędzi powstały liczne budowle lub ich zespoły, ważne dla historii miasta i Polski.
Poleć uczniom ich rozpoznanie na zdjęciu na s. 17.
Poproś uczniów, aby na podstawie zdjęć (
Spojrzenie Warsa,
s. 52, 130, 113, 142) przedsta-
wili opisy Wisły jako elementu krajobrazu swego miasta, z użyciem takich określeń jak np. brzeg
prawy, brzeg lewy, bulwar nadwiślański, ciąg spacerowy, mosty, wyspy, zarośnięte brzegi (łęgi
nadwiślańskie), uregulowany brzeg – brzeg wyrównany, urozmaicona linia brzegowa, uregulowany
brzeg – sztuczne półwyspy, tzw. ostrogi, plaża, przystań statków itp.
Na zdjęciu na s. 27 widzimy także warszawską Wisłę. Różni się ona jednak od Wisły w centrum
Warszawy. Jest to Wisła w południowej części miasta, na wysokości Wilanowa (w lewym górnym
rogu widać elektrociepłownię Siekierki).
q
Zwróć uwagę uczniów na różnice szerokości Wisły widocznej na tym zdjęciu w porównaniu
z szerokością Wisły przedstawionej na poprzednich zdjęciach.
q
Zapytaj uczniów, które określenia, użyte do poprzedniego opisu Wisły, pasują do tego jej
zdjęcia, a których nie możemy tu zastosować?
q
Jaki podpis umieściliby uczniowie pod tym zdjęciem, aby oddawał on charakter rzeki i cechy
widocznego krajobrazu?
q
Poproś ich o wskazanie na zdjęciach elementów koryta charakterystycznych dla rzeki nie-
uregulowanej, płynącej szerokim korytem o licznych odgałęzieniach, tzn.: a) piaszczystych ławic
i b) ławic utrwalonych roślinnością, czyli wysp, nazywanych „kępami”.
Narysuj na tablicy schemat myślowy (zarys tzw. mapy mentalnej). W środku napisz temat:
„Wisła warszawska – środowisko geogra czne i krajobraz”,
a od niego poprowadź linie, na których
uczniowie wpiszą główne myśli i wnioski w formie krótkich haseł.
q
Ewentualnie, zamiast powyższego schematu, podsumuj lekcję, przywołując najważniejsze
stwierdzenia oraz zadaj pracę domową: Opisz w kilku zdaniach, na czym polega wartość Wisły
jako elementu krajobrazu Warszawy i jej środowiska geogra cznego.
Joanna Angiel
nauczyciel akademicki
Wydział Geogra i i Studiów Regionalnych UW
Katedra Dydaktyki Geogra i i Krajoznawstwa
e-mail: j.angiel@uw.edu.pl
76
q
Część IV. Wisła w krajobrazie miasta
aby obejrzeli zamieszczoną tam panoramę stolicy autorstwa M. Ostrowskiego. Niechaj porównają
ją ze zdjęciem lotniczym na s. 130. Omów z nimi dostrzeżone podobieństwa i różnice. Zapytaj, jaką
wizytówkę miasta zamieściliby na tej stronie, gdyby to od nich zależało (należy podać argumenty
przemawiające za daną wizytówką). Podsumuj wnioski wraz z argumentacją.
q
Podsumowanie
q
[ Pobierz całość w formacie PDF ]